|
I kirish II. Asosiy qism i-bob. Gazlarning issiqlik sig‘imi. Termodinamikaning 1-qonunining gaz va izojarayonlarga tadbiqi
|
| bet | 8/17 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 1,77 Mb. | | #125401 |
Bog'liq Jovliyev Sardor1.5.Adiabatik jarayon.
(Q=0)
Adiabatik jarayon sistema ichidan yoki tashqarisidan hech qanday issiqlik oqmaydigan jarayon hisoblanadi. Bu holat agar sistema haddan ziyot ajralganda sodir bo`adi yoki mazkur jarayon juda tez sodir bo`ladi. Bunda issiqlik sekin oqqani uchun ichkaridan yoki tashqaridan issiqlik oqishiga vaqt bo`lmaydi. Ichki yonuv mashinasida gazlarnind jadallik bilan kengayishi deyarli adiabatik jarayonlarning na`munalaridan biridir. Ideal gazning adiabatic kengayishi 1.5- rasmdagi AC egrilik orqali ifodalanadi. Biroq Q=0. Biz 10-6 tenglikdan dU=-W ni ko`ramiz. Qachonki gaz kengayganda u ish bajaradi va W musbat bo`ladi, shuning uchun ham ichki energiya oshadi, shunda harorat tushadi (chunki dU=3/2nRdT). 10-5-rasmda ko`rilgan B nuqtaga qaraganda C nuqtada PV(=nRT) kamroq bo`ladi. (Izotermik jarayon uchun AB egrilik bilan ya`ni dU=0 va dT=0 bo`lgandagi holatni taqqoslang.qaytish jarayonida adiabatik siqilishning (C dan A ga borayotgan) harorat ko`tariladi va ichki energiya oshadi va gazda ish bajariladi. Dizel mashinasida yonilg`I havo aralashmasi 15 yoki undan ortiq omillar orqali adiabatik siqiladi.Bunda harorat keskin oshadi ya`ni mashina o`t oldirishsiz avtomatik yonadi.
|
|
1.5- rasm. PV diagrammada ideal adiabatic (AC) gaz uchun izotermik (AB) jarayon
|
1.6-rasm.a) Izobarik jarayon. B) Izoxorik jarayon.
|
Izobarik va izoxorik jarayonlar
Izotermik va adiabatik jarayonlar sodir bo`lishining ikkita imkoni bor.Ushbu ikki termodinamik jarayonlar 1.6- rasmdagi PV diagrammada tasvirlngan : (a) izobarik ya`ni bosim o`zgarmas saqlanadigan jarayon. Shuning uchun PV diagrammada gorizontal to`g`ri chiziq orqali ifodalangan (1.6-a rasm); (b) Izoxorik jarayon: hajm o`zgarmas bo`lgandagi jarayon (1.6-b rasm). Ushbu va boshqa jarayonlar termodinamikaning birinchi qonunini ifodalaydi1.
Hajm o`zgarganda bajariladigan ish
Bu jarayonda bajarilgan ishni hisoblash uchun kerak bo`lgan qiymat. Agar siz ushbu jarayon mobaynida bosim o`zgarmas (izobarik) saqlansa, bajarilgan ish oson hisoblanadi. Misol uchun agarda gaz 1.7- rasmdagi kabi porshenga qarshi juda sekin kengaysa porshenni siljitish uchun gaz orqali bajarilgan ish, F kuch va masofa D ga ko`paytmasiga teng bo`ladi. Biroq kuch gaz bosimi P va porshenning A maydoniga ko`paytmasi ham bo`ladi. F=PA. Bundan1:
|
10-7-rasm. Gaz kengayganda porshen ish bajaradi. d masofa qo`zg`aluvchan porshenni o`rganish.
|
bunda Ad=∆V, gazning hajmidagi o`zgarish. Shuning uchun:
(o`zgarmas bosim) (1.8)
(1.7) tenglik shuningdek agarda gaz o`zgarmas bosimda siqilganda dV manfiy bo`lishini; (V kamayadi). W ham manfiy qaysiki gazda bajarilgan ishni ifodalaydi. (1.8) tenglik agarda bosim jarayon davomida o`zgarmas bo`lganda suyuqliklar va qattiq jismlar uchun ham o`rinli bo`ladi1.
Izoxorik jarayonda (1.6 - b rasm) hajm o`zgarmaydi. Shuning uchun hech qanday ish bajarilmaydi. W=0. 1.9- rasm AB izotermani ifodalaydi. Biz (1.8) ADB yo`llar orqali ifodalangan yana boshqa jarayonlarni ham ko`rganmiz. A dan D ga borishda gaz ish bajarmaydi.Chunki hajm o`zgarmaydi. Biroq D dan B ga borishda gaz PB (VB-VA) ga teng ish bajaradi va butun ish ADB jarayonda bajariladi. Agar bosim jarayon davomida o`zgarsa misol uchun 1.4-rasmdagi va (1.5- rasm) AB izotermik jarayon uchun. U holda 15-3 dagi tenglik ishni aniqlash uchun foydalanilmaydi. (15-3) tenglikda P uchun o`rtacha qiymatdan foydalanish orqali noto`g`ri qiymatga ega bo`linadi. Aniqroq bo`lishi uchun bajarilgan ish PV egrilik ostidagi maydonga teng bo`ladi. Qachonki bosim o`zgarmas bo`lganda ma`lum bo`ladi, ya`ni 1.5- rasmdagi bo`yalgan soha PB (VB-VA) bo`ladi va bu bajarilgan ish bo`ladi.Shunga o`xshash izotermik jarayonda bajarilgan ish 10-10-b rasmda ko`rsatilgan bo`yalgan sohaga teng bo`ladi. Bunda bajarilgan ishni hisoblash grafigidagi maydonni hisblash orqali yoki qiymatlardan foydalanish orqali aniqlanadi.
|
|
10-8-rasm. PV diagrammada turli jarayonlar uchun sistemaning A holatdan B ga o`zgarishi.
|
10-9-rasm.Gaz tomonidan amalga oshiriladigan ishlar PV egri ostida tengdir.
|
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
I kirish II. Asosiy qism i-bob. Gazlarning issiqlik sig‘imi. Termodinamikaning 1-qonunining gaz va izojarayonlarga tadbiqi
|
