Savol va topshiriqlar
|
1.
|
Zamonaviy OSlarga misol keltiring.
| |
2.
|
Zamonaviy OSlarni ishlab chiqarayotgan ilg‘or kompaniyalar?
| |
3.
|
OSlarni tanlashda ularning qaysi xususiyatlari hisobga olinadi?
| |
4.
|
Windows NT oilasiga mansub operatsion sistemalar.
| |
5.
|
Windows 8.1 OS haqida ma’lumot bering.
|
Mavzu №10.
FAYLLARGA VA DISKLARGA XIZMAT KO‘RSATISH
Reja:
1. Fayllarga xizmat ko‘rsatish.
2. Disklarga xizmat ko‘rsatish.
Tayanch tushunchalar: fayl; fayllarni qismlarga bo‘lish; fayllarni birlashtirish; fayllarni zichlash va qayta tiklash; arxivator; arxivni himoyalash; parol; Scandisk; NDD; defragmentatsiya.
1. Fayllarga xizmat ko‘rsatish.
Fayllarga xizmat ko‘rsatish deganda quyidagilar tushuniladi:
Axborotlarni uzatish, ularni saqlash kabi axborot jarayoni ishtirokchilariga arzonga tushmaydi. Shu sababli ma’lumotlarni arxivga joylashtirish yoki aloqa kanali orqali jo‘natishdan oldin doimo uni siqish zarurati tug‘iladi. Bunga mos ravishda teskari amalni, ya’ni arxivlangan ma’lumotni tiklash, kengaytirish zarurati ham mavjud.
Siqilishi zarur ma’lumotlar qanday obyektda joylanganiga qarab quyidagicha farqlanadi:
fayllarni zichlash (arxivlash);
papkalarni zichlash (arxivlash);
disklarni zichlash.
Fayllarni zichlash, ularning o‘lchamlarini elektron tarmoq kanallari bo‘yicha jo‘natish yoki tashqi tashuvchilarda, masalan yumshoq disklarda biror joyga yetkazish uchun qo‘llaniladi.
Papkalarni zichlash, ma’lumotlarni uzoq muddat saqlashda arxivlangan ma’lumotlar sifatida, jumladan zahiraga nusxa olishda foydalaniladi.
Disklarni zichlash, disklarning ishchi sohasidan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadiga xizmat qiladi, odatda u yetarlicha hajmga ega bo‘lmagan disklar uchun qo‘llaniladi.
Agar ma’lumotlarni siqishda uning ma’nosi o‘zgarsa, siqish usuli qayta tiklanmaydigan hisoblanadi va siqilgan fayldagi ma’lumotlar tiklanganda boshlang‘ich ketma-ketlik to‘la tiklanmaydi. Bunday usullar axborot yo‘qotilishi boshqariladigan siqish usuli ham deb ataladi. Ular faqat ma’lumotning biror ma’no qismi yo‘qotilganda, uning qimmatini pasaytirib yubormaydigan ma’lumot turlari uchungina qo‘llaniladi. Bu birinchi navbatda multimediali ma’lumotlariga taalluqli: videoqatorlar, musiqiy yozuvlar, ovoz yozish va rasmlar. Odatda, ma’lumotlar yo‘qotilishi bilan siqish usullari qaytariladigan usullarga nisbatan yuqori siqish darajasiga ega bo‘ladi, biroq ularni matnli hujjatlarga, ma’lumotlar bazasiga va ayniqsa dastur kodlariga umuman qo‘llab bo‘lmaydi.
Axborot yo‘qotilishi bilan siqish usuli formatlariga quyidagilar kiradi:
.JPG grafik ma’lumotlar uchun;
.MPG video ma’lumotlar uchun;
.MPZ ovozli ma’lumotlar uchun.
Agar ma’lumotlarni siqishda faqat uning tuzilishi o‘zgarsa, u holda siqish usuli qaytariladigan hisoblanadi. Qaytariladigan usulni qo‘llash yo‘li bilan zichlangan koddan boshlang‘ich massivni tiklash mumkin.
Qaytariladigan usul ixtiyoriy turdagi ma’lumotlarni siqish uchun qo‘llaniladi. Axborotlar yo‘qotilmaydigan siqish formatlariga quyidagilar kiradi:
.GIF, .TIF, .PCX va boshqalar, grafik ma’lumotlar uchun;
.AVI video ma’lumotlar uchun;
.ZIP, .ARJ, .PAR, . LZH, .LH, .CAB va boshqalar, ixtiyoriy turdagi ma’lumotlar uchun.
Ko‘p hollarda, arxivni himoyalashni parollar yordamida amalga oshiriladi. Arxivni ochishda, o‘zgartirishda yoki undagi ma’lumotlarni ko‘rishda parol so‘raladi. Nazariy jihatdan, parol yordamida himoyalash qoniqarsiz hisoblanadi va o‘ta muhim axborotlarga qo‘llash tavsiya etilmaydi. Bir vaqtning o‘zida shuni ta’kidlash joizki, yo‘qotilgan parolni tiklash uchun (yoki yopiq axborotni sindirish uchun) ishlatiladigan asosiy dasturiy vositalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri birma-bir tanlash usullaridan foydalanadi. Agar tanlash sohasi kengaytirilsa, bu vositalarning ishlashi qiyinlashadi va sezirarli darajada sekinlashadi.
Ingliz alfavitining harflari va raqamlar asosida tuzilgan parollar haqiqatda juda tez yechiladi. Biroq, imlo belgilari hisobiga paroldagi belgilar sonini orttirish ham himoyaning kriptomustahkamligini ko‘p marta oshiradi, shuningdek milliy alfavit harflaridan foydalanish esa birma-bir tanlash usuli bilan ma’lum muddatda parolni yechish imkonini yo‘qqa chiqaradi.
Operatsion sistema imkoniyatidan foydalanib papka va fayllarni yashirish va ko‘rsatish mumkin. OS, o‘rnatilgan tartibda, tizimli deb hisoblangan hamda yashirilgan fayllarni papka oynasida ko‘rsatmaydi. Bu ularni tasodifiy o‘chirib yubormaslik maqsadida qo‘llanilgan. Papkada ko‘rinmadigan fayllarning mavjudligi haqidagi ma’lumot holatlar satrida ko‘rsatiladi. Bundan tashqari, OT ayrim xizmat papkalariga (masalan, Windows papkasiga) kirishga ruxsatni tasdiqlashni talab qilib, ogohlantiruvchi xabarni berishi mumkin.
Agar yashirilgan va tizimli fayllarni ko‘rsatish faollashtirilgan bo‘lsa, bunday fayllarning belgilari yarim shaffof holda ko‘rinadi va unga alohida e’tibor berish kerakligini anglatadi.
Yashirilgan va tizimli fayllarni ko‘rinmas holatga o‘tkazish yoki ko‘rsatish uchun “Сервис > Свойства папки > Вид” buyrug‘i bajariladi.
“Файлы и папки” bo‘limidagi “Дополнительные параметры” maydonida “Скрытые файлы и папки” deb nomlangan kalitlar (переключателы) guruhi mavjud. Kerakli kalitni tanlash orqali yashirilgan fayl va papkalarni ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik mumkin.
Microsoft Word dasturida hujjatni noqonuniy o‘zgartirishdan himoyalash maqsadida hujjatga noqonuniy o‘zgartirishlar kiritishni chegaralashning bir nechta imkoniyatlari mavjud:
hujjatni ochish uchun parol tayinlash (begona foydalanuvchilar hujjatni ochishlarini taqiqlash uchun, parol qo‘yiladi);
yozishga ruxsat berish parolini tayinlash (barcha foydalanuvchiga fayllarni ochishga ruxsat, faqat ayrimlarga o‘zgartirishga imkon berish uchun yozishga ruxsat berish paroli tayinlanadi. Agarda biror foydalanuvchi yozishga ruxsat etilmagan hujjatni o‘zgartirsa, u hujjatni faqat yangi nom bilan saqlashi mumkin);
faqat o‘qishga ruxsat etish tavsiyasi (boshqa foydalanuvchilarni hujjatni faqat o‘qish uchun ochishga taklif etish mumkin. Agar foydalanuvchi faqat o‘qishga ruxsat etilgan xujjatni ochsa va unga o‘zgartirish kiritsa, u bu hujjatni faqat boshqa nom bilan saqlashi mumkin);
elektron shakl maydonini o‘zgartirishdan himoyalash (kerakli vakolatga ega bo‘lmagan foydalanuvchilarga, faqat ma’lum shakl maydoniga ma’lumot kiritishga imkon berish uchun shaklni o‘zgartirishga ruxsat beruvchi parolni tayinlash mumkin);
hujjatni tuzatish yozuvlari va izohlar kiritishdan saqlash yo‘li bilan retsenziyaga tayyorlash (hujjatlarni retsenziyaga tayyorlashda boshqa foydalanuvchilarga, hujjatga izoh va tuzatishlar yozishga (tuzatishni belgilash bilan) yoki faqat izohlar qo‘shishga ruxsat berish mumkin. Himoyani kuchaytirish maqsadida foydalanuvchilar bu turdagi himoyani olib tashlay olmasligi uchun parol tayinlash mumkin).
|
