|
Marganets nomini kelib chiqish tarixi
|
| bet | 2/8 | | Sana | 31.05.2024 | | Hajmi | 1,59 Mb. | | #258188 |
Bog'liq marganes koni2.1 Marganets nomini kelib chiqish tarixi
Marganets - unsurlar davriy jadvalining 25 unsuri, metall.
Nomining kelib chiqishi va ochilish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimiy yunon faylasufi Fales Miletskiy temirni tortadigan qora mineralning nushalarini oʻrgangan. U uni "magnetis litos" - Shimoliy Yunonistonning sharqiy qismi - Fessaliyaning togʻli joyi Magnesiyadan boʻlgan tosh deb ataydi. Hozirda bu magnitli temir - temirning qora oksidi - Fe3O4 - boʻlganligi aniqlangan.
Rim tajribachisi Pliniy Katta esa shunga oʻxshagan, ammo magnitlik xususiyatiga ega boʻlmagan mineralni magnetis (yoki magnes) termini bilan atagan. Keyinchalik, bu mineralni pirolyuzit, (yunonchadan "pir" - olov va "lusis" - tozalash, chunki, uni eritilgan shishaga qoʻshganda u rangsizlanardi, soʻzlaridan olingan) deb atashdi. Bu marganetsning dioksidi edi. Oʻrta asrlarda, qoʻlyozmalar koʻchirilayotganda magnes avval mangnesga, keyin manganesga aylanadi.
1774-yilda shved mineralogi Marganets Gan pirolyuzitdan yangi metallni ajratadi va unga manganets nomini beradi. Shu koʻrinishda u Evropa tillarida (inglizcha: va fransuzcha: manganese, nemischa: Mangan) saqlanib qoladi. Rus tilining qoidalari "ngn" qoʻshilmasini rgnga aylantiradi - shunday qilib manganetsdan marganets paydo boʻladi.
Marganets - Yerda tarqalishi boʻyicha 14-element, yer poʻstida esa temirdan keyin ikkinchi ogʻir metall (yer poʻsti atomlarining umumiy sonidan 0,03%).
Marganets minerallari [tahrir | manbasini tahrirlash]
pirolyuzit MnO2·xH2O, eng keng tarqalgan mineral.
manganit qo'toq (manganets rudasi) MnO(OH)
braunit 3Mn2O3·MnSiO3
gausmanit (MnIIMn2III)O4
rodoxrozit (marganetsli shpat, malina rangli shpat) MnCO3
Olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1. Gausmanitdan yoki qizdirilgan pirolyuzitdan (gausmanitga oʻtib ketadi) alyuminotermik usul bilan:
3(MnIIMn2III)O4 + 8Al → 9Mn + 4Al2O3
2. Temir tarkibli marganets oksid rudalaridan koks bilan qaytarish yoʻli bilan.Bu usul bilan metallurgiyada odatda ferromarganets olinadi (≅80 % Mn).
|
| |
