96
insonning unga ko‘r-ko‘rona bo‘ysunishi ma’nosida tushunmaslik lozim. Qonunning maqsad va
vazifalarini, ma’nosi-yu, insonparvarlik ahamiyatini ongli ravishda tushunib olish, unga ixtiyoriy rioya
qilishga va uning asosida faoliyat yuritishga yordam beradi.
Qonunlarga qat’iy rioya etilishi jinoyatchilikning oldini olishning, qonun buzilishiga yo‘l
qo‘ymaslikning zarur shartlaridan biri bo‘lib hisoblanadi.
Qonunning kuchi, obro‘si, ta’siri, amaliy
ahamiyati hayotda uning halol, haqiqiy, odilona tatbiq etilishidadir. Agar qonun ijrochilari burchlari va
mas’uliyatlariga xolisona odilona yondashib, to‘g‘ri yo‘ldan toymay Vatan, davlat manfaati va taqdirini
o‘zlari uchun oliy maqsad deb hisoblab qonunlarni turmushga adolatli qo‘llasalar, bundan davlat va
jamiyat ham, xalq ham naf ko‘radi.
“Qonun – ijrosi bilan kuchli” – degan iboraga urg‘u beradigan bo‘lsak, demokratik huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatida qonunlarni ijro etishda halollik va adolat asosida ish yuritish mutasaddilar uchun
asosiy maqsad, jamiyat, xalq va Vatan oldidagi buyuk insoniy burch, yuksak mas’uliyat bo‘lmog‘i lozim.
Demokratik huquqiy davlatni shakllantirish jamiyatda qonunning hukmronligini qaror toptirishni
taqozo etadi. CHinakam huquqiy davlat barpo etmoq uchun mamlakatda adolatli, insonparvar
demokratik
qonunlar tantana qilmog‘i lozim. Qonunning oliyligi davlat va jamiyat hayotining muqaddas
prinsiplaridan biridir. Ijtimoiy siyosiy turmushda
qonun muqaddas sanalib, uning yuksak nufuzga ega
bo‘lishining boisi shuki, unda xalqning irodasi, xohish va istaklari, manfaat va intilishlari o‘zining
ifodasini topadi.
SHunisi diqqatga sazovorki, mamlakatda bozor munosabatlariga o‘tishning O‘zbekistonning
Birinchi Prezidenti I. Karimov tomonidan e’lon qilingan besh prinsipi orasida qonunning hamma
narsadan ustun bo‘lishi va qonunga itoatkorlik prinsipi alohida o‘rin tutadi. “CHinakam demokratik
jamiyatda Prezident ham, oddiy fuqaro ham qonunga rioya etadi. Boshqa iloji yo‘q”
87
.
Demokratik jamiyatda qonun ustuvorligi tamoyilining ahamiyati juda muhimdir. CHunki Birinchi
Prezidentimiz I.A. Karimov aytganlaridek, «huquqiy davlatning quroli ham, ko‘zi ham, o‘zi ham, qalqoni
ham - qonundir»
88
.
Demokratik jamiyatda qonun ustuvorligi avvalambor demokratiyaga xos bo‘lgan
xususiyatlarni amalga oshirishni ta’minlaydi, ya’ni boshqacha qilib aytganda, qonun belgilagan
har bir narsa majburiy yoki ta’qiqlov xarakteriga ega va ushbu qoida jamiyatda istiqomat
qiluvchi barcha shaxslarga taalluqlidir. YA’ni bu erdan shunday tushuncha vujudga keladi,
barcha qonun oldida barobardir.
Qonun ustuvorligining ahamiyati haqida so‘z yuritar ekanmiz, avvalambor,
xalqning
manfaatlari, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar, davlat ishini tashkil etish va shunga o‘xshash
boshqa masalalarda muhim ahamiyatga ega.
Qonun ustuvorligiga erishish uchun avvalambor ularni qabul qilish jarayonida puxta va
mukammal qilib, jamiyatda kelajakda uzoq vaqt o‘z foydasini bera oladigan darajada ishlab
chiqish lozim. Bundan tashqari qonunlarni qabul qilish jarayonida shuni e’tiborga olish lozimki,
ya’ni jamiyat, xalq ushbu qonunga ehtiyoj sezayaptimi yoki yo‘qmi. Aynan shu masala ham
qabul qilinadigan qonunning hayotda qay darajada jamiyatga naf keltirishi keltirmasligini
belgilab beradi.
Qonun ustuvor bo‘lgan jamiyatda noroziliklar ham bo‘lmaydi, chunki barcha soha vakillari qonun
asosida faoliyat yuritar ekan norozilik va tushunmovchilikning o‘zi bo‘lmaydi. Qonunlarning ustuvorligi
jamiyatdagi barcha fuqarolar uchun shu jumladan, davlat xizmatida ishlovchi shaxslar uchun, shuningdek
jamiyatdagi barcha sohalarga taalluqli bo‘lganligi uning yanada mukammal tus olishigi olib keladi.
Qonun ustuvorligi haqida so‘z yuritganda uning ustuvorligini ta’minlovchi davlat organlari haqida ham
unutmasligimiz lozim. CHunki qonun qabul qilinishining o‘zi bu uning jamiyatda o‘z-o‘zidan
ustuvor
87
Каримов И.А. “Янги уй қурмай туриб, эскисини бузманг”. –Т.: Ўзбекистон, 1993, 22-б.
88
Х. Бобоев, 3. Ғофуров, 3. Исломов. "Миллий истиклол мафкураси ва тараққиёт". –Т.: Янги аср авлоди, 2001. 115-б.
97
xususiyatga ega degani emas, buning uchun davlat organlarining bu borada hizmatlari va mehnatlari talab
etiladi.
Qolaversa, qonunlarga itoat qilishda, uning ijrosini ta’minlashga mas’ul bo‘lgan kishilar har doim
oddiy fuqarolarga “etalon” bo‘lishlari lozim bo‘ladi. Ular tomonidan qonunlarning buzilishiga qaratilgan
har bir kichik xatti-harakatlar nafaqat umumiy taraqqiyotga, shuningdek fuqarolarning hokimiyatga
ishonchining barbod bo‘lishiga olib keladi. SHu ma’noda ham qonun ustuvorligini ta’minlashda fuqaroga
qaraganda uning ijrosi uchun mas’ul bo‘lganlar ko‘proq etakchilik qilishlari talab etiladi. Qonunlarning
har qanday shaxs, guruh, siyosiy kuchlar yoxud ijtimoiy tabaqalar manfaatlaridan ustun bo‘lishini real
ta’minlash orqaligina demokratiyani rivojlantirish, uning jamiyatda amal qilishiga erishish mumkin
bo‘ladi. Uning amal qilishi har ikkala hokimiyat va fuqaro manfaatlariga mos keladi.
