4.3-chizma.
4.4-chizma.
4.3-chizm a,
b
dagi variant ustun b o ‘lib, metall 20
foizgacha
tejaladi. Yirikroq tishli g‘ildiraklarni detaining boshdan oyog‘i-
gacha qim m atbaho metallni sarflamasdan, ularni yig‘ma qilib
ishlatilish joyiga qarab 4.4-chizmada ko'rsatilgan variantlardan birini
tanlab olish joiz.
5. DETALLARGA 0 ‘LC H A M LA R Q O ‘Y IS H
Chizmalarga o ‘lcham qo‘yish masalasi ancha murakkab masala
hisoblanadi. Standart ( 0 ‘z. DSt 2.307:96) belgilangan o ‘lcham
qo ‘yish qoldilaridan tashqari m uhandis (injener)lik bilimlar va
birinchi navbatda
mashinasozlik texnalogiyalar, konsturktorlik
loyihash kabilarni yaxshi bilishni talab qiladi.
Konstruktor detalga u yoki bu formani shakllantirish bilan
birga oicham larini qo‘yishda detalni tayyorlash va zagotovkasini
olish texnalogik jarayonlam i ham hisobga olish zarur. Masalan,
oddiy silindrik teshikli vtulkani tokorlik dastgohida yo'nib tayyor
lash uchun
uning devoid qalinligi emas, balki, ikkala diametri
o‘lchanadi. Shuning uchun vtulkaning ikkala diametri va uzunligi
beriladi (5.1-chizm a,
a).
Agar ushbu vtulka listli m aterialdan
tayyorlansa, list qalinligi ham da m uhim diametri (ichkisi yoki
tashqarisi) va uzunligi o'lcham lari qo‘yiladi (5.1-chizma,
b).
M ashinasozlikda detaining konstruktiv elem ent o ‘lchamlari
baza (zagotovka yoki buyumga
tegishli sirt yoki sirtlar, o ‘q, nuq-
talar majmuyi)dan boshlab qo‘yiladi. Baza sifatida detaining biror
sirti, markaziy yoki o ‘q chizig‘i olinishi mumkin. Detaining asosiy
sirti uning buyumdagi o ‘m i bilan aniqlanadi. 0 ‘zining vazifasiga
qarab quyidagi bazalar aniqlanadi:
— detal elementlarining detaldagi
vaziyatiga qarab konstruk-
torlik bazalar aniqlanadi;
0Z4
30
Ф24
30
- buyumning zagotovka holatiga, tayorlanayotganligiga yoki
ta’mirlanayotganligiga qarab texnologik bazalar aniqlanadi.
Konstniktorlik va texnalogik talablarga ko‘ra o‘lchamlami qoyish
tizimini to‘g'ri tanlash o ‘ta muhirn va murakkab vazifa hisoblanadi.
Detal bir nechta konstniktorlik bazaga ega bo ‘lishi mumkin.
Shulardan bittasi asosiy, qolganlari yordamchi bazalar hisoblanadi.
Odatda, konstniktorlik bazalardan texnologik bazalar sifatida foyda-
lanishga harakat qilinadi. Shunda o'lcham qo'yishda
kom bi-
natsiyalashgan tizim hosil bo'lishi mumkin, ya’ni, o'lcham larning
bir qismi konstruktorlik bazalardan, boshqa qismi texnologik
bazalardan qo‘yilgan bo'ladi.
Detalni ko'proq texnologik bazadan qo'yilgan o'lchamlari orqali
tayyorlash qulay hisoblanadi. Bunday hollarda konstruktorlik
bazalardan qo‘yilgan olchantlar cheklangan bo'ladi.
O 'lcham lar qo ‘yish usullari:
1. Zanjirli usulida detal uzunligi bitta
zanjir kabi ketm a-ket
qo'yiladi (5.2-chizm a,
a).
Bunday usulda juziy kam chiliklar
asta-sekin yig'ilishi oqibatida tayyorlangan detal yaroqsiz holga
kelishi m um kin. C hunki, har bir qismi reja belgisi qo'yilishi
jarayonida andek bo'lsa ham kattalik yoki kichiklik (+ , —) ka
yo‘l qo ‘yiladi.
2. Koordinata usulida barcha o ‘lchamlar bitta bazadan qo‘yiladi
(5.2-chizma,
b).
Bu usul aniqligi bilan ajralib turadi,
lekin bunday
o'lchamli usulda detalni tayyorlash ancha qimmatga tushadi.
3. Aralash usulida o'lchanrlar qo'yishda zanjirli usuldan ham,
koordinata usulidan ham foydalaniladi. Bu usul ancha optimal
Konstruktorlik baza
