6. JOYIZ 0 ‘LCHAM (QO YIM)
VA 0 ‘TQAZISHLAR
D etallarn i loyihalashda ularning o ‘lcham lari detaining
mustahkam va qattiqligini hisobga olish hamda boshqa konstruktiv
va texnologik mulohazalar asosida konstruktor tom onidan beriladi.
Hisoblash, konstruktiv texnologik
jaray o n lar asosida va
funksional maqsadiga qarab, standart bilan solishtirish orqali qabul
qilingan detaining odcham i
nominal olcham
deyiladi.
CTlchov asbobining yo‘l q o ‘yilgan
oMchash xatoligi bilan
detalni bevosita olchash natijasida olingan o lch am
haqiqiy o4cham
deyiladi. Detaining haqiqiy o ‘lchami uning nominal o ‘lcham idan
hamma vaqt farq qiladi. Bunday farq, ya’ni
algebrik ayirma
chetga
chiqish
deyiladi. Haqiqiy o ‘lcham o ‘zining nominal o ‘lchamidan
katta b o isa, chetga chiqish musbat, kichik bo ‘lsa,
manfiy chetga
chiqish hisoblanadi.
D em ak, o d ch am n in g chetga chiqishi ikki qiym at bilan
chegaralanar ekan: yuqori chetga chiqish va pastki chetka chiqish.
Eng katta yuqorigi chekli o ‘lcham bilan eng kichik pastki chekli
chetga chiqishlarning
m utlaq ayirm asi
jo iz o ‘lcham q o ‘yish
(dopusk)
deyiladi. Yuqorigi va pastki chekli chetga chiqishlar bilan
chegaralangan joy
joiz o ‘lcham maydoni
deyiladi. Joiz o lc h a m
kattaligi nominal o ‘lcham va raqamlar to ‘plami bo ‘lib,
barcha
nominal odcham lar uchun bir xil aniqlik darajasiga mos keladi.
Teshik va val o ich am lari orasidagi ayirma musbat (teshikning
diametri valnikidan katta) bo'lsa, farq tirqish deyiladi. Bu ayirma
manfiy (teshikning diamtri valnikidan kichik) bo'lsa,
taranglik
hosil bo ‘ladi.
Teshik tizim ida teshiklar lotin alfavitining bosh (katta), val
tizimida vallar lotin alfavitining kichik (yozma) harflari bilan
belgilanadi. Chizm alarda o'tqazishlar (valning
teshikka joylash-
tirilish) shartli ravishda kasr son ko‘rinishida belgilanadi. Suratda
teshik, maxrajda val joiz o'lcham i belgilanishi koTsatiladi. Masa-
34
