Gaz
kranlarida shpindel va
6
klapanlar o ‘rnida tiqin (prob-
ka)lardan foydalaniladi (3.22- j
chizma). Gaz kranining tiqin
*
qismi konussim on b o ‘lib u:
1 2
3
4
5
1 — metrik rezbali silindr, 2 va
^ ^
4 - silindr, 3 - konus, 5 - m un-
3.22-chizma.
tazam to ‘rt burchakli prizm a va
6 — havol silindrlardan ibotar. Bu
yerda rezbali silindr gayka
yordamida kran korpusidagi konussimon teshikka tirqish (zazor)siz
joylashishini ta ’minlaydi. Prizm aga kiydiriladigan sop — kalit
yordamida tiqin 90° burchakka burilganda silindrik teshik orqali gaz
yoli ochiladi yoki berkitiladi.
Juda katta bosimli joylarda tiqinli kranlardan foydalanib
bo‘lmaydi. Sababi, kuchli bosim yo‘li birdan to ‘silib qolishi va
kuclili bosimga bardosh bera olmasligi oqibatida tarmoqdagi tizimda
avariya (buzilish) holati ro ‘y beradi. Shu boisdan bosimni asta-
sekinlik bilan to ‘sib borish maqsadida ventil (nemicha
Ventil —
klapan)lardan
foydalaniladi, ya’ni quvurlarda harakatlanayotgan
suyuqlik, bug1 miqdorini asta-sekin rostlaydigan berkitish-ochish
moslamasi — ventil qo'llaniladi.
25
4 . T E X N IK DETALLARNI SH A K L L A N T IR ISH
Detallar quym a, bolg'alash, shtam plash,
dastgohda ishlov
berish yo‘li bilan tayyorlanadi. Detal modelining shakli qancha
sodda bo'lsa, u shuncha oson tayyorlanadi va arzonga tushadi.
Mashinasozlik amaliyotida tekis sirtli va aylanish sirtli detal-
laradan ko'proq foydalaniladi. Chunki mavjud stanok (dastgoh)larda
ularni tez, oson va arzon tayyorlashga erishish mumkin. Frezerlash,
randalash, zarblash, revolverlik va tokarlik
dastgohlarida tekis va
aylanish sirtlariga osongina ishlov beriladi.
Murakkab tuzilishga ega bo'lgan detallar quyish yo‘li bilan hosil
qilinadi. Detal individual va kam seriyali ishlab chiqarishda po‘lat va
rangli materiallaming bo'lagidan bolg'alash, cho'kichlash y o 'li
bilan hosil qilinadi. Ommaviy seriyada ishlab chiqariladigan buyum
detallari asosan issiq yoki sovuq shtampovkalash yo‘li bilan bajariladi.
Shtampovka yo‘li bilan olingan detallar aniqligi va ishlov berishda
kam chiqindi chiqishligi bilan ajralib turadi. Ko'plab bir xil seriyada
ishlab chiqariladigan rezbali biriktirish detallari ham sovuq avtomat
tushirish presslarida tayyorlanadi.
Bunday usulda tayyorlangan
mahsulot sifatining yuqoriligi bilan ajralib, arzonga tushadi.
Navli (sortli) prokatlangan listli materiallardan aylanish, oval,
kvadrat, to 'g 'ri to'rtburchakli, oltiburchakli, turli shakllardagi
tekis detallar sovuq shtampovkalash yo‘li bilan oilinadi. Ko'pchilik
hollarda zagotovkalar har xil
usullarda tayyorlanib, ulardan iqtisod
talab qilinadigan turi tanlab olinadi.
Detaining o'lchanti, geometrik shakli, ishlatiladigan material,
qancha dona ishlab chiqarilishi, bajarilishining
aniqlik darajasi va
ishlab chiqarish turiga qarab lining zagotovkasi (keyinchalik,
ishlov berib tay y o r b u y u m lar o lin ad ig an ch ala m ah su lo t)
tanlanadi.
Quyma va shtampovkalash yo'li bilan hosil qilinadigan detal
zagotovkasi oldindan tozalash, to'g'rilash, shilish, tekislash, terets
(silindrsimon, prizma detallarning tashqi yoki
ichki sirtlariga ishlov
26