“Ilmga baxshida hayot”

Pedagogik ta’lim xalqaro fanlar akademiyasi akademigi, texnika fanlari doktori, professor To’raqulov Xolbo’ta
Abilovich xotirasiga bag’ishlangan “Ilmga baxshida hayot” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 
materiallari to’plami.  
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 15.05.2023 
412
maqsadga qaratilgan metodlarini tanlash imkoniyatini berdi. O‘z vaqtida 
o‘tkazilgan profilaktik va kompleks korreksion tadbirlar alohida ahamiyat kasb 
etadi. Chunki faqat ulargina nuqsonning rivojlanishini susaytirib, tanglayni tug‘ma 
nuqsonlariga ega shaxslarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish imkoniyatlarini yarata 
olishlari mumkin.
Mashqlarni o‘z vaqtida olib borish, vaqtida e’tibor berilgan bemorlarda 
kamchiliklar bartaraf etilishi oson kechadi. Ular bilan logoritmik ish quyidagi 
tartibda korreksion-logoritmik ishlar olib boriladi:
- yuz mimik xarakatlarini rivojlantiruvchi mashklar – «Biz limon 
yeyapmiz», «Murabbo yeymiz» kabi;
- umumiy harakatlarni rivojlantiruvchi (motorika) mashqlari, umumiy 
motorikani rivojlantirish uchun turli xil harakatli o‘yinlar olinadi;
- nutq harakatlarini rivojlantiruvchi (motorika) turli artikulyatsion mashqlari, 
tanglay harakatchanligini oshiruvchi mashqlardan yo‘tal harakati, yutish, 
kuylovchi o‘yinlarni olish mumkin;
Foydalanilayotgan qo‘shiq unli tovushlardan iborat bo‘lishi kerak, masalan – 
poyezd qichqirmoqda – u-u-u; o‘rmonda adashib qoldik au-au-au; chaqaloq 
yig‘layapti – ua- ua-ua;
Rinolalik bolalarda logoritmik mashg‘ulot sho‘x musiqa ostida olib borilsa 
maqsadga muvofiqdir. Bolalar yurish mashqini bajarayotganda holati quyidagicha 
bo‘lishi kerak: boshi baland ko‘tarilgan, yelkalar tikka, qadam tashlaganda oyoq va 
qo‘l harakatlari bir – biriga mutanosib holda. 
Yurish mashqini turli ko‘rinishlaridan foydalanish kerak (guruh bo‘lib, bir 
qator, ketma-ket). Artikulyasion mashqlar xuddi dislaliyadagi kabi bajartiriladi. 
Dizartrik bolalar bilan olib boriladigan logopedik ish dizartriyaning barcha 
shakllarida nutq buzilishi, umumiy va nutqiy matorika buzilishlarining 
mexanizmlarini bilish hamda bolaning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda 
amalga oshiriladi. Nutqgacha bo‘lgan davrda olib boriladigan korreksion-
pedagogik ishlarning asosiy maqsadi bola nutqining va shaxsini o‘z vaqtida 
shakllantirishni ta’minlovchi rivojlantirishdan iborat.
Korreksion-pedagogik ish maxsus jihozlangan xonada har kuni induvidual 
ravishda olib borilishi lozim. Mashg‘ulot vaqtida har bir bolaning individual 
xususiyatini hisobga olgan holda gavdaning holati kerakli holat bo‘yicha 
joylashtiriladi. Bu holat albatta bola uchun qulay shu bilan birga patologik tonik 
refleksni minimal ravishda yuzaga chiqishni ta’minlashi ham zarur.
Korreksion-pedagogik ishlarning asosiy yo‘nalishi bo‘lib quyidagilar 
hisoblanadi: 

Pedagogik ta’lim xalqaro fanlar akademiyasi akademigi, texnika fanlari doktori, professor To’raqulov Xolbo’ta
Abilovich xotirasiga bag’ishlangan “Ilmga baxshida hayot” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 
materiallari to’plami.  
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 15.05.2023 
413
a) differensiyalashgan logomassaj uqalash;
b) artikulyatsion mashqlar orqali artikulyatsion organlarning funksiyasini 
normal holatga keltirish; 
d) ko‘rib va eshitib qabul qilishni rivojlantirish;
e) emotsional ta’sirlarni rivojlantirish;
f) qo‘l harakatlari va buyumlar bilan ishlash faoliyatini rivojlantirish;
g) nutqni tushunishni rivojlantiruvchi tayyorlov davrini shakllantirish;
h) faol nutqni shakllantiruvchi tayyorlov davrini rivojlantirish.
Bu yo‘nalishlar bolaning yoshiga va uning individual rivojlanishi holatiga 
bog‘lik holda o‘zgartirilishi mumkin. Korreksion-pedagogik ishlarning olib 
borilishi nutqgacha bo‘lgan davrning rivojlanishining 4 darajasi bosqichlari 
bo‘yicha amalga oshiriladi.
Nutqgacha bo‘lgan davr rivojlanishining birinchi darajasida olib boriladigin 
korreksion-pedagogok ishlarning asosiy vazifasi - bu ovozli reaksiyalarning 
stimulyatsiyasidir. Olib boriladigan ishlarning asosiy yo‘nalishi quyidagilardan 
iborat:
-artikulyatsion apparat muskullari va tonusini normal darajaga keltirish;
-nafas chiqarishni vokalizasiyasi;
-ovozli komponentlar bilan birgalikla «jonlanish majmui»ni rivojlantirish;
-ovozli reaksiyalarni stimulyatsiyasi;
-ko‘rish fiksatsiyasi va kuzatishni rivojlantirish;
-quloq solib eshitishni rivojlantirish;
-qo‘l va barmoqlar harakatini normal darajaga keltirish, chunki bu ko‘ruv-
motor koordinatsiyasini shakllantirishga yordam beradi.
Mashg‘ulotlar bolalar bilan individual holda ovqatlantirishdan oldin va 
keyin olib boriladi. Mashg‘ulot 10-12 minutgacha davom etishi mumkin. Har bir 
mashg‘ulot onalar ishtirokida o‘tkazilishi lozim. Chunki ona korreksion-
pedagogok ish usullarini ko‘rishi, o‘rganishi va mustahkamlash maqsadida o‘zi 
o‘tkazishi kerak.
Nutqgacha bo‘lgan davrning ikkinchi darajasida olib boriladigan korreksion 
pedagogik ishlarning asosiy vazifasi bu gugulashni kuchaytirishdan iborat. 
Korreksion-pedagogik ishning asosiy yo‘nalishlari:
-artikulyasion apparat muskullar tonusi va harakatini norma darajasiga 
keltirish;
-nafas chiqarish hajmini va kuchini kengaytirish;
-kuzatish ko‘nikmasini turg’unligini rivojlantirish;

Pedagogik ta’lim xalqaro fanlar akademiyasi akademigi, texnika fanlari doktori, professor To’raqulov Xolbo’ta
Abilovich xotirasiga bag’ishlangan “Ilmga baxshida hayot” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 
materiallari to’plami.  
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 15.05.2023 
414
-atrofdan kelayotgan ovozni qaysi tomondan kelayotganini topish 
ko‘nikmalarini shakllantirish;
-buyumlarni ushlab turish vazifasini rivojlantirish.
Olib borilayotgan mashg‘ulotlar individual tarzda bo‘lib, 10-15 minutdan 
cho‘zilmasligi zarur. Mashg‘ulotlar maxsus jihozlangan, yorug‘ va iliq xonalarda 
olib boriladi. Mashg‘ulotlar bolaning uyqu va ovqatlantirishdan oldingi va keyingi 
soatlari ajratiladi. Mashqlar logoped rejasi asosida kun davomida onalar yoki tibbiy 
hodimlar tomonidan davom ettiriladi.
Nutqgacha bo‘lgan davrning rivojlanishidagi uchinchi darajasida olib 
boriladigan korreksion-pedagogik ishlarning asosiy vazifasi intonasiyalashgan 
ovozli muloqot va guldirashni kuchaytirish.
Korreksion-pedogogik ishlarning asosiy yo‘nalishlari:
-artikulyatsion apparat muskullar tonusining va motorikasini normal 
darajaga keltirish;
-bola harakatlari va nafasning bir me’yorda bo‘lishini ta’minlash;
-guldirashni kuchaytirish;
-mashg‘ulotlarga ijobiy emotsional munosabatlarni shakllantirish;
-ko‘ruv differensiyasini shakllantirish;
-barmoqlar orqali paypaslash asosida kinestetik sezishni kuchaytirish va 
rivojlantirish;
-tovush va ovozga bo‘lgan akustik dasturlashni ishlab chiqish;
-eshitish differensiyasini shakllantirish;
-nutqni tushunishning tayyorlov davrini shakllantirish.
Logopedik mashg‘ulotlar individual ravishda har kuni olib boriladi. 
Mashg‘ulotlar 20 minutdan oshmasligi lozim. Logopedik mashg‘ulotlar maxsus 
mebellar va kerakli o‘yinchoqlar bilan jihozlangan xonalarda o‘tkaziladi. 
Nutqgacha bo‘lgan davrning to’rtinchi darajasida olib boriladigan 
korreksion-pedagogik ishlarning asosiy maqsadi bu - intonatsion tovushlar, 
guldirashli so‘zlar orqali kattalar bilan muloqotga kirishishni rivojlantirishdir. 
Korreksion-pedagogik ishlarning asosiy maqsadi va yo‘nalishlari:
-artikulyatsion apparat muskullar tonusi va motorikasini normallashtirish;
-nafas chiqarishning davomiyligi va kuchini kuchaytirish;
-qo‘l harakati va differensiallashgan qo‘l barmoqlar harakatini rivojlantirish;
-aniq vaziyatlarda nutqiy instruksiyalarni tushunishni shakllantirish. 
Mashg‘ulotlar logopedik xonada o‘tkaziladi. Mashg‘ulotlarda bolaga qulay 
holat tanlanadi. Mashg‘ulotlar muvaffaqiyatli o‘tishi uchun bolada mashg‘ulotga 
va logopedga ijobiy munosabatni uyg‘otish muhim faktorlardan biri hisoblanadi. 

Pedagogik ta’lim xalqaro fanlar akademiyasi akademigi, texnika fanlari doktori, professor To’raqulov Xolbo’ta
Abilovich xotirasiga bag’ishlangan “Ilmga baxshida hayot” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 
materiallari to’plami.  
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 15.05.2023 
415
Bolaning faolligini rivojlantirish uchun uning yoshiga mos o‘yinchoq tanlanishi 
lozim. Bu darajaga kiruvchi bolalar ularga qaratilgan nutqni tushunganliklari 
uchun, bola o‘zi mustaqil berilgan topshiriqni bajarilishiga e’tibor berishi kerak. 
Dizartriyani bartaraf etish bo‘yicha olib boriladigan logopedik ta’sir tizimi 
kompleks ravishda amalga oshiriladi, ya’ni artikulyatsion apparat massaji va 
gimnastik mashqlari, ovoz va nafas ustida ishlash, umumiy davolash, davolovchi 
jismoniy-tarbiya, fizioterapiya va dori-darmonlar bilan davolash ishlari. 

Download 465,04 Kb.