“Avtomobil
yo‘llarini
taʼmirlash
ishlarini
rejalashtirish usulini takomillashtirish”
deb nomlangan uchinchi bobida
avtomobil yo‘llarini o‘z muddatida taʼmirlashning yo‘l ekspluatatsion holatini
o‘zgarishiga taʼsirini baholash, yo‘l-taʼmirlash ishlarini rejalashtirishda
optimallashtirish algoritmlarini qo‘llash, avtomobil yo‘llarini taʼmirlash ishlarini
rejalashtirish usulini takomillashtirish, avtomobil yo‘llarining transport-
ekspluatasion ko‘rsatkichlari asosida taʼmirlash ishlarini rejalashtirishda
geoaxborot tizimlarini qo‘llashga oid natijalar keltirilgan.
2016-2022 yillar oralig‘ida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalaridan ma’lum
bo‘ldiki, avtomobil yo‘llarining ta’mirlash va saqlash ishlarini samarasiz tashkil
etilganligi oqibatida qoplama ravonligi ko‘rsatkichining oshib borganligini ko‘rish
mumkin (9-rasm). Tadqiqot obyektlarida qoplama ravonligining 2016-2022 yillar
E = -284,3ln(T) + 1721
R² = 0,6782
400
500
600
700
800
30
35
40
45
50
55
60
65
Y
o‘l to‘sha
masini
ng
must
ahka
ml
ig
i, MP
a
Qoplama harorati, ℃
Qoplama harorati va yo‘l to‘shamasining mustahkamligi
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik
17
oralig‘ida aniqlangan qiymatlari tahlil qilinganda qiymatlar orasidagi farq 0 dan 7,2
m/km gacha o‘zgarishi aniqlandi. Qoplama ravonligining ushbu yo‘llarda so‘ngi 6
yildagi o‘rtacha qiymatlari o‘rtasidagi farq 1,0-1,4 m/km ga teng. Bundan kelib
chiqadiki, qoplama ravonligining ko‘rsatgichi yildan-yilga oshib borgan (9-rasm).
9-rasm. Tadqiqot obyektlarida qoplama ravonligining 2016-2022-yillar
oralig‘idagi o‘zgarish dinamikasi
Xorijda va O‘zbekistonda avtomobil yo‘llarini ta’mirlash ishlarini
rejalashtirishda optimallashtirish masalalarining qo‘llanilishi bo‘yicha bir qator
tadqiqotchilar tomonidan ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Ushbu ishlarda ta’mirlash
ishlarini rejalashtirishda chiziqli va chiziqsiz dasturlash, dinamik dasturlash va shu
kabi optimallashtirish algoritmlarining qo‘llanilishini ko‘rish mumkin. Olib borilgan
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash ishlarini rejalashtirish
usulini takomillashtirishda genetik algoritmlardan foydalanish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. Quyidagi 10-rasmda genetik algoritmlarning ishlashi blok-sxemasi
keltirilgan.
Genetik algoritmlarning ishlashi blok-sxemasida dastlabki bosqich
boshlang‘ich populyatsiyani yaratish hisoblanadi. Buning uchun yuqorida ko‘rib
chiqilayotgan hol uchun quyidagi kodlashni amalga oshirish kerak (11-rasm).
3,2
3
2,5
3
3,6
3,3
3
3,3
4,2
3,6
3,5
3,5
4,4
3,9
3,7
3,8
4,5
4
3,9
4
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
A373a
4P12
4P21
M39b
IR
I,
m
/k
m
Avtomobil yo'llarining belgilanishi
2016
2018
2020
2021
2022
18
10-rasm. Genetik algoritmlarning ishlash blok-sxemasi
Yillar
1
2
3
4
…
T
Ta’mir turi
𝑋
11
𝑋
12
𝑋
13
𝑋
14
…
𝑋
1𝑡
Yillar
1
2
3
4
…
T
Ta’mir turi
𝑋
21
𝑋
22
𝑋
23
𝑋
24
…
𝑋
2𝑡
Yillar
1
2
3
4
…
T
Ta’mir turi
𝑋
31
𝑋
32
𝑋
33
𝑋
34
…
𝑋
3𝑡
…
Yillar
1
2
3
4
…
T
Ta’mir turi
𝑋
𝑖1
𝑋
𝑖2
𝑋
𝑖3
𝑋
𝑖4
…
𝑋
𝑖𝑡
11-rasm. Optimallashtirish modeli uchun yakuniy yechimni kodlash
(dastlabki populyatsiyani yaratish)
|
