bu yerda:
𝑋
𝑖𝑡
-
𝑖 −
yo‘lda,
𝑡 −
yildagi ta’mirlash turi.
𝑋
𝑖𝑡
ga
ta’mirlash
turlarini butun sonli kodlash orqali, mos ravishda 1, 2, 3 ga teng bo‘lgan
qiymatlardan biri beriladi.
Keyingi bosqichda maqsad funksiya va tegishli shartlar belgilanib tarmoq
bo‘yicha yuqorida keltirilgan yechimni baholash amalga oshiriladi. Maqsad
funksiyani shunday belgilash kerakki, unda real sharoitdagi barcha cheklovlar
(byudjet, transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarining minimal chegaralari va b.)
yakuniy natijani topishda ishtirok etishi kerak. Maqsad funksiyani belgilash yo‘l
holatini ifodalovchi ko‘rsatgichni o‘rnatilgan byudjet cheklovlarini hisobga olgan
holda minimallashtirish orqali amalga oshiriladi.
Shartlar
bajarildi
-mi?
OPTIMAL
YECHIM
Tanlanish
Krossover
Mutatsiya
Yangi
populyatsi
ya
Boshlang’ich
populyatsiyani
yaratish
Maqsad
funksiya
qiymatini
baholash
Yo‘q
Ha
19
Yo‘l holatini ifodalovchi maqsad funksiyasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
𝑴
𝒚𝒐′𝒍_𝒉𝒐𝒍𝒂𝒕𝒊
= ∑
𝟏
𝑻
𝑰𝑹𝑰
𝒊𝒕
𝑻
𝒕=𝟏
→ 𝒎𝒊𝒏
(1)
Maqsad funksiyaning eng kichik qiymatini topish uchun quyida keltirilgan
shartlar bajarilishi kerak:
∑
𝑋
𝑖𝑡
𝐼
𝑖=1
≤ 𝐵
𝑡
,
(2),
𝐼𝑅𝐼
𝑖𝑡
≤ 𝐼𝑅𝐼
𝑚𝑎𝑥
𝑦𝑜𝑘𝑖
𝐼𝑅𝐼
𝑖𝑡
≤ 4,5
(3),
𝐼𝑅𝐼
𝑖𝑡
≥ 1,5
(4)
𝐼𝑅𝐼
𝑖𝑡
=
𝐼𝑅𝐼
𝑖(𝑡−1)
+ ∆𝐼𝑅𝐼
𝑘
(5)
Bu yerda:
𝐼𝑅𝐼
𝑖𝑡
va
𝐼𝑅𝐼
𝑖(𝑡−1)
mos ravishda
𝑡
va
(𝑡 − 1)
yildagi xalqaro
ravonlik indeksining qiymatlari,
𝑋
𝑖𝑡
−
𝑖 −
yo‘lda
𝑡 −
yildagi ta’mirlash uchun
sarflanadigan mablag‘ miqdori,
𝐵
𝑡
−
𝑡 −
yildagi ta’mirlash ishlari uchun
ajratiladigan umumiy byudjet miqdori,
∆𝐼𝑅𝐼
𝑘
−
𝑘 −
turdagi ta’mir turini amalga
oshirish natijasida xalqaro ravonlik indeksi (IRI) ning kamayishi. (3) va (4)
ifodalarda IRI ning ruxsat etilgan eng yuqori va eng kichik qiymatlari uchun
chegaralar belgilangan.
Ushbu jarayonni yuqorida keltirilgan ketma-ketlik va shartlar asosida
tanlangan yo‘l tarmog‘ida sinovdan o‘tkazildi. Asosiy hisoblarni amalga oshirish
uchun Microsoft Excel dasturining Solver paketi va Python dasturlash tilidan
foydalanildi.
12-rasm. Yo‘l qoplamasi ravonligining ta’mirlash ishlarini rejalashtirish
natijasida o‘zgarishi
Tanlangan yo‘l tarmog‘i bo‘yicha yo‘l qoplamasi ravonligining o‘rtacha
qiymati joriy yil holatiga 4,7 ga teng. Ushbu ko‘rsatgich hech qanday ta’mirlash
ishlari amalga oshirilmaganda 5-ifodada keltirilgan qonuniyat orqali aniqlanganda 6
yildan keyin 7,2 ga teng bo‘lishi ma’lum bo‘ladi (12-rasm). Ta’mirlash ishlarini
rejalashtirishning takomillashgan usulini qo‘llash orqali yo‘l qoplamasi ravonligi
ko‘rsatgichini 2,1 qiymatga keltirish mumkin bo‘ladi (12-rasm, 1-jadval).
Genetik algoritmlar asosida takomillashtirilgan usuldan foydalangan holda
avtomobil yo‘llarini ta’mirlash ishlarini rejalashtirishning qisqa va uzoq muddatli
rejasini ishlab chiqish mumkin bo‘ladi. Bunda rejaning dastlabki 3 yilida tarmoq
bo‘yicha o‘rtacha IRI ning qiymati 4,7 dan 1,9 gacha pasaytirishga erishiladi.
4,7
5,0
5,8
6,2
6,6
6,9
7,2
10
4,7
3,4
3,0
1,9
2,0
2,5
2,1
2,5
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
Joriy yil
1-yildan
keyin
2-yildan
keyin
3-yildan
keyin
4-yildan
keyin
5-yildan
keyin
6-yildan
keyin
…
T yildan
keyin
IR
Ini
ng
tar
m
oq
bo'
y
icha
o'
rt
acha
qi
y
m
at
i
Ta'mirlashlarsiz
Ta'mirlash ishlarini rejalashtirgan holda
20
1-jadval
Avtomobil
yo‘li
Tuli avtomobil yo‘llari bo‘yicha turli yillarda amalga oshirilgan ta’mirlash
ishlari
1 yil
2 yil
3 yil
4 yil
5 yil
6 yil
…..
T yil
1
2
1
1
1
1
1
…..
X
1t
2
2
1
1
1
1
1
…..
X
2t
3
2
1
1
1
2
1
…..
X
3t
4
2
2
1
1
1
1
…..
X
4t
5
3
1
1
1
2
1
…..
X
5t
6
2
2
1
1
1
1
…..
X
6t
7
3
1
2
1
1
1
…..
X
7t
8
2
1
1
1
2
1
…..
X
8t
9
2
1
2
1
1
1
…..
X
9t
10
2
1
1
2
1
1
…..
X
10t
Izoh: 1 – saqlash ishlari, 2 – joriy ta’mirlash ishlari, 3 – mukammal
ta’mirlash
Me’yoriy hujjatlarda yo‘l to‘shamasi va qoplamasining nazariy
ta’mirlashlararo muddatlari belgilangan. Mavjud sharoitda yo‘l ta’mirlash ishlarini
samarali tashkil etmasdan turib ushbu ta’mirlashlararo muddatlarni ta’minlab
bo‘lmaydi. Ta’mirlash ishlarini samarali tashkil etish orqali byudjet cheklangan
sharoitda ham yo‘l tarmog‘i holatini maksimal darajada yaxshilashga erishish
mumkin. Buning uchun ta’mirlash ishlarini rejalashtirish usulini genetik algoritmlar
asosida takomillashtirish talab etiladi. Tadqiqot natijalari asosida avtomobil
yo‘llarini ta’mirlash ishlarini rejalashtirishning takomillashgan usuli ishlab chiqildi.
Quyidagi 13-rasmda avtomobil yo‘llarini ta’mirlash ishlarini rejalashtirishning
takomillashgan usulining blok-sxemasi keltirildi.
13-rasm. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash ishlarini rejalashtirishning
takomillashgan usuli blok-sxemasi
|
