Информатика

217 
ko`rinishiga qo`llaniladi. N nechta pozitsiyaga siljitish kerakligini ko`rsatadi. 
Chapga N pozitsiyaga surish, ya`ni 5<<0=5 , 5<<1 =10, 5<<2=20 mos keladi. 
Agar operand musbat bo`lsa N pozitsiyaga o`ngga surish chap operandni 
ikkining N chi darajasiga bo`lib kasr qismini tashlab yuborishga mosdir. Misol 
uchun 5>>2=1. Bu amalning bitli ko`rinishi 101>>2=001=1. Agarda operand 
qiymati manfiy bo`lsa ikki variant mavjuddir: arifmetik siljitishda bo`shatilayotgan 
razryadlar ishora razryadi qiymati bilan to`ldiriladi, mantiqiy siljitishda 
bo`shatilayotgan razryadlar nollar bilan to`ldiriladi. 
Razryadli surish amallarining ustivorligi o`zaro teng, razryadli inkor 
amalidan past, qolgan razryadli amallardan yuqoridir. Razryadli inkor amali unar 
qolgan amallar binar amallarga kiradi. 
Nisbat amallari. Nisbat amallari qiymatlari 1 ga teng agar nisbat bajarilsa va 
aksincha 0 ga tengdir. Nisbat amallari arifmetik tipdagi operandlarga yoki 
ko`rsatkichlarga qo`llaniladi. Masalan,
1!=0 qiymati 1 ga teng; 
1==0 qiymati 0 ga teng; 
3>=3 qiymati 1 ga teng; 
3>3 qiymati 0 ga teng; 
2<=2 qiymati 1 ga teng; 
2<2 qiymati 0 ga teng; 
Katta [>], kichik [<], katta yoki teng [>=], kichik yoki teng [<=] 
amallarining ustivorligi bir xildir.
Teng [== ]va teng emas [!=] amallarining ustivorligi o`zaro teng va qolgan 
amallardan pastdir. 
Mantiqiy amallar. Mantiqiy amallar asosan butun sonlarga qo`llanadi. Bu 
amallarning natijalari qo`yidagicha aniqlanadi: 
x||y amali 1 ga teng agar x>0 yoki y>0 bo`lsa, aksincha 0 ga teng 
x&&y amali 1 ga teng agar x>0 va y>0 bo`lsa, aksincha 0 ga teng 
!x amali 1 ga teng agar x>0 bo`lsa, aksincha 0 ga teng 

218 
Bu misollarda amallar ustivorligi oshib borish tartibida berilgandir. Inkor [!] amali 
unar qolganlari binar amallardir.
Qiymat berish amali. Qiymat berish amali [=] binar amal bo`lib chap 
operandni odatda o`zgaruvchi o`ng operandi odatda ifodaga teng bo`ladi. Masalan, 
Z=4.7+3.34; 
Bitta ifodada bir necha qiymat berish amallari qo`llanilishi mumkin. 
Masalan, C=y=f=4.2+2.8;.
Bundan tashqari C ++ tili da murakkab qiymat berish amali mavjud bo`lib, 
umumiy ko`rinishi quyidagichadir: 
O`zgaruvchi_nomi amal= ifoda; 
Bu yerda amal quyidagi amallardan biri bo`lishi mumkin: *,/,%,+,-, &,^,|, <<,>>. 
Masalan,
X+=4 ifoda x=x+4 ifodaga teng kuchlidir; 
X*=a ifoda x=x*a ifodaga teng kuchlidir; 
X/=a+b ifoda x=x/(a+b) ifodaga teng kuchlidir; 
X>>=4 ifoda x=x>>4 ifodaga teng kuchlidir; 
Imlo belgilari amal sifatida. C ++ tilida ba`zi bir imlo belgilari ham amal 
sifatida ishlatilishi mumkin. Bu belgilardan oddiy () va kvadrat [] qavslardir. 
Oddiy qavslar binar amal deb qaralib ifodalarda yoki funksiyaga murojat qilishda 
foydalaniladi. Funksiyaga murojat qilish qo`yidagi shaklda amalga oshiriladi: 
(). Masalan, sin(x) yoki max(a,b). 
Kvadrat qavslardan massivlarga murojaat qilishda foydalaniladi. Bu 
murojaat quyidagicha amalga oshiriladi: []. Masalan,
a[5] yoki b[n][m]. 
Vergul simvolini ajratuvchi belgi deb ham qarash mumkin amal sifatida ham 
qarash mumkin. Vergul bilan ajratilgan amallar ketma-ketligi bir amal deb qaralib, 
chapdan o`ngga hisoblanadi va oxirgi ifoda qiymati natija deb qaraladi. Masalan, 
d=4,d+2 amali natijasi 8 ga teng. 

Download 7,16 Mb.