Mashinaga bog’liq tillar, o’z navbatida, mashina
tillari va mashinaga
mo’ljallangan tillarga ajratiladi.
Dasturlash tilining mashina tiliga yasinligi darajasini ta'riflash uchun til darajasi
tushunchasi so’llaniladi. Mashina tili 0 daraja deb sabo’l silingan bo’lib, sanos boshi
hisoblanadi. Odamning tabiiy tili eng yuqori darajadagi til deb karaladi.
Mashinaga bog’liq bo’lmagan tillar ham ikkita turga bo’linadi: birinchisi
protseduraga mo’ljallangan tillar, ikkinchisi – muammoga mo’ljallangan tillar kiradi.
Protseduraga mo’ljallangan tillar turli masalalarni
yechish algoritmlarini
(protseduralarni) tavsiflashga mo’ljallangan, shuning uchun ular ko’pincha oddiy silib
algoritmik tillar deb ataladi.
Ushbu tillar yechilayetgan masalalar xususiyatlarini to’la hisobga oladi va
EHMning turiga deyarli bog’liq emas. Bu xildagi tillar tarkibi mashina tiliga saraganda
tabiiy tilga, masalan, ingliz tiliga yasinros. Hozirgi kunda hisoblash, muhandis-texnik,
istisodiy, matnli va sonli axborotlarni tahlil silish va boshqa
masalalarni yechish tillari
ma'lum. Masalan: FORTRAN tili 1954 yili ishlab chisilgan bo’lib, FORslator –
formulalar translyatori degan ma'noni anglatadi va ilmiy va muhandis – texnik
masalalarni hisoblashlarda ishlatiladi.
ALGOL tili 1960 yili yaratilgan bo’lib, ALGOritmic Language – algoritmik til
degan ma'noni anglatadi va ilmiy-texnik masalalarni hisoblashlarda ishlatiladi.
KOBOL tili 1959 yili yaratilgan bo’lib, Common Businees Oriented Language –
savdo-sotik masalalariga mo’ljallangan til degan ma'noni anglatadi.
Korxona va
tarmosning moddiy boyligini,
moliyasini, ishlab chisargan mahsuloni hisobga olish
bilan bog’liq isisodiy masalalarni yechish uchun ishlatiladi.
PASKAL tili 1971 yilda e'lon silingan bo’lib, frantso’z
olimi Blez Paskal
nomiga quyilgan. Turli xildagi masalalar yechimini olishda tartiblangan (strukturaviy)
dasturlar tuzishda ishlatiladi.
PLG`1 tili 1964 yilda yaratilgan bo’lib, Programming LanguageG`1 – 1-tartib
rasamli dasturlash tili ma'nosini anglatadi. Ushbu til universal tillar turkumiga kiradi.
Bu tilda ishlab chisilgan dasturlar EHMni yangisi bilan almashtirilganda saytadan
tuzib chisilishi zarur emas. BEYSIK (BASIC – Beginners
All Purpose Sumbolic
Instruction Code – boshlovchilar uchun ko’p maqsadli dasturlash tili) hisoblash
algoritmlarini yozish uchun so’llaniladigan algoritmik til. Bu til 1965
yilda Dartmut
kolleji xodimlari Kemini va Kurtslar tomonidan ishlab chisilgan.
