II bob. Ko’rgazmalilik prinsipining pedagogik va psixologik asoslari.
2.1 Ko’rgazmalilik prinsipining pedagogik va psixologik asoslari.
Ko'rgazmali (aktib-tarafli) o'rganish prinsipi, pedagogika va psixologiya
asoslari bo'yicha quyidagi prinsiplarga asoslanadi:
1. O'quvchi faollik va qatnashish: Ko'rgazmali o'rganishda o'quvchi faol
va qatnashuvchi bo'ladi. Bu prinsip o'quvchilarning o'z bilimlarini o'zlashtirish,
savollar yechish, maslahat so'ralish va o'quv jarayonida faol qatnashishga imkon
beradi. O'quvchilar bilim olish jarayoniga aktib tarzda qatnashadilar va o'z
fikrlarini ifoda qilish va talabalar bilan hamkorlik qilish imkoniyatiga ega
bo'ladi.
2. O'quvchining o'zlashtirish: Ko'rgazmali o'rganishda o'quvchi o'z
o'rganish jarayoniga o'zlashtiriladi. Bu prinsip o'quvchilarning o'z bilimlarini
o'zlashtirish, o'quv jarayonida o'z g'oyalarini amalga oshirish, muammolar
yechish va mustaqil fikr bildirish imkonini beradi. O'quvchilar o'zlarining
bilimlari va tajribalariga asoslangan o'zlashtirish orqali matematika bilimini
rivojlantirishadi.
3. Maqsadga yo'naltirish: Ko'rgazmali o'rganishda o'quvchilarning
maqsadlari va hujjatlari bilan ishlash muhimdir. Bu prinsip o'quvchilarning
maqsadlari, hedeflari va kelajakdagi foydalanishlari bilan bog'liq maqsadli va
maqbul matematik amaliyotlarga yo'naltirish imkonini beradi. O'quvchilar
o'zlarining o'rganish maqsadlarini tushunish, ularga yo'naltirish va ular bilan
birgalikda maqsadga erishish jarayonini o'rganishadi.
4. Ko'rgazmalilik va tasavvurlash: Ko'rgazmali o'rganishda tasavvurlash
va tashkilotlash jarayonlariga katta ahamiyat beriladi. Bu prinsip
o'quvchilarning matematika bilimini tasavvurlash, model qilish, muammolarni
tahlil qilish va matematik g'oyalarini rivojlantirishga imkon beradi. O'quvchilar
muhimiyatli fikrlash, tasavvur qilish va muammolarni yechish orqali
matematika konseptlarini chuqurroq tushunishadi.
15
5. Individual va guruh ishlash: Ko'rgazmali o'rganishda individual va
guruh ishlash muhimdir. Bu prinsip o'quvchilarning o'zlashtirishini oshirish,
o'zlarining bir-birlari bilan fikr almashish va maslahatlashish imkoniyatini
beradi. Individual ishlash o'quvchilarning o'z tempida o'rganishini, shaxsiy
talabalarni qo'llab-quvvatlashni ta'minlaydi. Guruh ishlash esa o'quvchilarning
jamoaviy ishlash, fikr almashish va ko'nikmalarni almashish imkonini beradi.
Ko'rgazmalilik prinsipining pedagogik va psixologik asoslari
o'quvchilarning faol, o'zlashtiruvchi va samarali o'rganishini ta'minlashga yo'l
qo'yadi. Bu prinsiplar o'quvchilarning qiziqish va motivatsiyasini oshiradi, o'z
fikrini ifoda qilishga imkon beradi va matematika bilimini o'quvchilarning
shaxsiylik va jamiyat bilan bog'liqligini rivojlantiradi.
Ko'rgazmalilik prinsipi pedagogik va psixologik asoslari bilan bog'liq
muhim ma'lumotlar taqsimlanishi mumkin:
Pedagogik asoslari:
Ko'rgazmalilik prinsipi pedagogik jarayonlarda o'quvchilarning o'z faoliyatlarini
o'rganishni o'z ichiga oladi. Bu prinsip bilan birga o'quvchilar o'z fikrlarini
ifodalash, mustaqil va samarali o'rganish, maslahat bermoq va ishonchli vaqt
o'tkazish kabi muhim pedagogik maqsadlarni erishishadi.
O'qituvchi ko'rgazmalilik prinsipini foydalanish orqali o'quvchilarning
qiziqishlarini oshirib, ularni faol tarzda o'rganish imkonini beradi. Bu,
o'quvchilar uchun motivatsiya va qatnashish darajasini oshirish, o'zlashtirish va
o'zlashtirishning ustuvor o'rinlarda o'quvchilarni o'rganish jarayoniga olishishga
yordam beradi.
Psixologik asoslari:
Ko'rgazmalilik prinsipi psixologik asoslar bilan bog'liq quyidagi ma'lumotlarni
o'z ichiga oladi:
1. BMT jarayoni: Ko'rgazmalilik prinsipi, boshlang'ich sinf o'quvchilarining
BMT jarayonida o'rganish uchun motivatsiyasini oshirishda muhim rol
o'ynaydi. O'quvchilarni qiziqish, tajriba olish, savol yechish va o'z fikrlarini
16
bayon etish kabi jarayonlarda faol qatnashishga o'zlashtirish orqali o'rganish
jarayonini samarali va o'zlashtiruvchan qilishga yordam beradi.
2. O'quvchining intellektual rivojlanishi: Ko'rgazmalilik prinsipi,
o'quvchilarning o'z fikrlarini mustahkamlash va ularga qiziqishni oshirish orqali
intellektual rivojlanishiga muhim ta'sir qiladi. O'quvchilar o'zlarining fikrlarini
ifodalash, savollar yechish va o'z bilimlarini yashirin qilish imkonini topishlari
ularga o'zlashtiruvchan o'rganish va o'z bilimlarini mustahkamlashga imkon
beradi.
3. O'quvchining o'zlashtirishi va o'zlashtiruvchan o'rganish: Ko'rgazmalilik
prinsipi o'quvchilarning o'zlashtirish jarayonini rag'batlantiradi. O'quvchilar
o'zlashtiruvchan o'rganish jarayonida o'zlarining
Ko'rsatma materialini tanlashga nisbatan qo'yiladigan talablarni ko'rib
chiqamiz. a)Yetarlicha miqdorda ko'rsatma material bilan ta'minlash, bularni
analiz qilish asosida o'quvchilar kerakli umumlashtirishlarni qila oladigan
bo'lishlari kerak.
Masalan, bolalarni 1 sonini hosil bo'lish bilan tanishtirishda o'qituvchi
oldindan bunday amaliy ish tashkil qiladi: u uchta doirachaga bitta doirachani;
uchta cho'pga bitta cho'pni qo'shishni taklif qiladi, shu ishni boshqa didaktik
materiallarda bajartiradi. Predmetlar bilan bajariladigan amaliy ishlarni
o'quvchilarning o'zlari mustaqil bajarishlari foydalidir.
Shundan keyingina ushbu umumiy savolni qo'yish mumkin: agar 3ga 1ni
qo'shsak, qanday son hosil bo'ladi? Umumlashtiruvchi masalani o'quvchilar
qanday qabul qilishlarini kuzatib boruvchi o'qituvchilargina har xil ko'rsatmali
demonstratsiyalar sonini aniqlay oladilar.
O'qituvchi har doim har xil ko'rsatma qo'llanmalarni tayyor holda saqlab
turishi kerak, bundan maqsad, bu qo'llanmalarni butun sinfga yoki ayrim
o'quvchilarga qo'shimcha ko'rsatishdir. b)Har xil ko'rsatma materiallar bilan
yetarlicha ta'minlash juda muhimdir. Bu o'rinda doimo psixologlar
17
«O'quvchilarda to'g'ri umumlashtirishlar tarkib toptirishning zaruriy sharti
beriladigan o'quv materialining muhim hususiyatlarini turlantirishdan iborat».
Ko'rsatmali qo'llanmalardan foydalanish o'qitish jarayonida ko'rsatma
qo'llanmalardan turli maqsadlarga yangi material bilan tanishtirish uchun,
bilimlar, o'quv malakalarini mustahkamlash uchun yangi bilimlarning qanday
o'zlashtirilayotganini tekshirish uchun foydalaniladi. Ko'rsatma qo'llanma bilim
manbai sifatida qaralganda uning umumlashtirish uchun asosiy bo'lgan tomonini
alohida ta'kidlash kerak, shuningdek muhim bo'lmagan narsa-umumlashtirish
uchun asosiy bo'lgan tomonini alohida ta'kidlash kerak, shuningdek muhim
bo'lmagan narsa-ikkinchi darajali ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatish kerak.
Masalan, to'g'ri to'rtburchaklarning modellarini turli o'lchamli qilib olish
kerak-bu bolalarga qarama-qarshi tomonlarning tengligi istalgan to'g'ri
to'rtburchakning umumiy xossasi bo'lib, uning tomonlari uzunliklariga bog'liq
emasligini ko'rishlariga imkon beradi. So'z idrok qilishni kuchaytiradi, shuning
uchun o'qituvchining savoli aniq, o'quvchining kuzatishini yo'naltiruvchi
bo'lishi kerak.
O'qituvchi yangi material bilan tanishtirishda ko'pincha ko'rsatma
qo'llanmadan beriladigan bilimlarni aniqlashtirish maqsadida foydalanadi.
Bunday holda ko'rsatma qo'llanmaga so'z bilan tushuntirishning illustratsiyasi
(tasvirlanishi) kabi qaraladi.
Masalan, o'qituvchi masala yechishni topishda bolalarga yordam berar
ekan, masalaga doir sxematik rasm yoki chizma chizadi; hisoblash usulini
tushuntirar ekan, tushuntirishni predmetlar bilan amal bajarish va tegishli
yozuvlar bilan qo'shib olib boradi va hokazo.
|
