-rasm. Qoldiq yog’ miqdorining ta`sir etuvchi faktorlar: bosim va temperaturadan

116 
Ma`ruza 9 
Texnikaviy ob`ektlarni avtomatik yondashish asosida loyihalash 
(CAM/CAE/CAM) 
Reja: 
1. 
Kompyuter texnologiyalari asosida loyihalashga yondashuv. 
2. 
Avtomatlashtirilgan tizim majmuasi.
Asosiy tayanch so’z va iboralar: 
Guruhli loyihalash, agregatlash va unifikatsiyalash usullari, konstruktorlik 
hujjatlarini yagona tizimi (единая система конструкторской документации - 
ЕСКД), CAD/CAM/CAE- texnologiyalari 
1.Kompyuter texnologiyalari asosida loyihalashga yondashuv 
Texnik ob`ektlarni loyihalash nazariyasining holati va rivojlanish darajasi birinchi 
navbatda loyihalash natijalariga qo`yiladigan talablarga bog’liq bo`ladi. Bu talab o`z 
navbatida mavjud loyihalarni texnologik amalga oshirish va ruxsat etilgan 
loyihalash vositalari bilan aniqlanadi. 
Ko`rsatib o`tilgan omillar vaqt o`tishi bilan ilmiy texnik taraqqiyotga mos ravishda 
o`zgaradi, takomillashadi va texnik ob`ektlarni loyihalash hamda tadqiq etish 
nazariyasi ham shunga mos holatda rivojlanadi. 
Loyihalashning boshlang’ich davri uchun (taxminan o`tgan asrning 40-yillari)  
yakka tartibda qo`lda loyihalash deb atalgan forma to`g’ri keladi. Bu davrda ancha 
sodda konstruktsiyaga ega bo`lgan texnik buyumlarning cheklangan turlari ishlab 
chiqilar edi. Ilk bor ko`pgina buyumlar prototipsiz yaratilgani uchun qarorlar asl 
loyiha asosida qabul qilinishni talab etardi. O`sha davrda loyihachilarning ishi ijodiy 
bo`lib, unda mexanik xarakterdagi ijodiy bo`lmagan ishlar 30 % ni tashkil etar, 
loyihalash vositalari hamda usullari ancha sodda edi. Hisob-kitob ishlari usuli 
ma`lum darajada empirik koeffitsiyentlar va taxminiy bog’liqlikka tayanardi. 
Loyihachilarning texnik vositalari ancha ibtidoiy bo`lib, logorifmik lineyka, chizma 
qurollari jamlamasi (gotovalniy ) va hakozolar bilan cheklangan edi. Ko`plab yirik 
korxonalarda loyiha hujjatlari o`zlarining xususiy rasmiylashtirish tizimiga ega 
bo`lib, bu hujjatlarni boshqa korxonalarga uzatishda katta qiyinchiliklarni keltirib 
chiqarar edi.
Loyihalashning indivudial texnik tarmoqlarini yaratish, sifat jihatidan tamomila 
yangi o`sha vaqt davomida texnik qurilma va tizimning o`ta yuqori samarali turlarini 
yaratishda jadallashtirish rolini o`ynadi. 
Lekin tovar turlari miqdorini o`sishi, ishlab chiqariladigan mahsulotlar 
nomenklaturasini kengayishi va ularning konstruktsiyalarini murakkablashuvi 
natijasida yakka tartibdagi loyihalash shakli ishlab chiqarish rivojiga jiddiy 
to`sqinlik qila boshladi. Sanoat ehtiyoji va yakka tartibdagi loyihalash orasidagi bu
qarama-qarshilik loyihalashning yangi shakliga o`tish orqali hal qilindi. 

117 
Loyihalashning bu shakli  qo`lda namunaviy loyihalash deb e`tirof etildi. Qo`lda 
namunaviy loyihalash davri 40-60 yillar oralig’ida jadal rivojlandi va u o`z 
tarkibiga guruhli loyihalash, agregatlash va unifikatsiyalash usullarini   joriy etdi. 
Guruhli loyihalash usulida aniq bir buyum loyihalanmasdan bir-biriga tuzilishi 
jihatidan o`xshash bo`lgan buyumlarning mavjud hamda bashoratlanayotgan davrda 
nazarda tutilayotgan shart-sharoitlarni qanoatlantiruvchi bir butun turkumning bir 
qator parametrlari loyihalanadi. 
Alohida buyumlarni yakka tartibli loyihalashdan ko`ra ob`ekt va loyihalash 
jarayonlarini bir-biriga o`xshashligi tufayli buyumlarning bir qator parametrlarini 
guruhli loyihalash samaradorligi ancha yuqori bo`ladi. 
Agregatlash
45
 va unifikatsiyalash
46
usullarining mohiyati avval detal va qismlarning 
namunaviy konstruktsiyalarini minimal miqdorini ishlab chiqib, keyin har xil 
buyumlarni loyihalashda ko`p martalab foydalanish uchun ishlab chiqishda 
namoyon bo`ladi. Keyinchalik unifikatsiyalash loyihalashning hamma sohasini, shu 
jumladan tashkiliy sohasini loyihalashda, ya`ni buyumning tarkibiy qismlarini 
maxsus ishlab chiqarishni tashkil etishda hal etuvchi ta`sir ko`rsatadi. Agregatlash 
va unifikatsiyalash usuli orqali nafaqat loyihalovchilarning ish samaradorligi oshdi, 
balki buyumlarning tarkibiy qismlarini funktsional printsiplari va montajiga ko`ra 
o`zaro almashuvini amalga oshirish yo`li bilan uning ishonchliligi va barqarorligini 
oshirishning yangi imkoniyatlari yuzaga keldi. 
XX asrning 50 yillariga kelib konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirish hamda 
unga murojaat etishni muvofiqlashtiruvchi konstruktorlik hujjatlarini yagona 

Download 2,53 Mb.