|
Eksperiment natijalarni grafik tarzida tasvirlash va empirikBog'liq Ilmiy tadqiqot metodologiyasi 2. Eksperiment natijalarni grafik tarzida tasvirlash va empirik
formulalar olish
Egri chiziqlarni “silliqlash” uchun statistik usullar, xususan eng kichik
kvadratlar usuli qo`llaniladi. Lekin hisoblashlar juda murakkab bo`lib ketadi.
Shuning uchun “silliqlash” taxminan o`tkaziladi. Bunda quyidagi qoidalarga amal
qilish kerak: “silliqlashtirilayotgan” egri chiziq eksperimental nuqtalarga yaqin
turishi kerak, buning uchun eksperimental nuqtalardan egri chiziqqa tushirilgan
hamma normallar yig’indisi nolga teng bo`lishi kerak (bu nuqtalar egri chiziqning
ikki tomonida joylashgan bo`lib, musbat va manfiy belgiga ega bo`ladilar) (6.3 -
rasmga qarang). Yoki boshqa qoida: eksperimental nuqtalarni birlashgan kesmalar
va egri chiziq orasidagi yuzalar yig’indisi nolga teng bo`lishi kerak.
Eksperiment natijalari qiymatlaridan yasalgan grafikdan (egri chiziqdan)
empirik
39
formulalarni
40
chiqarish mumkin. Empirik formula deb eksperimental
egri chiziqni ifodalovchi matematik formulaga aytiladi va u y=f(x) ko`rinishida
bo`ladi. Bu yerda y – funktsiya qiymati, x – argument qiymati.
Empirik formulalar imkoni boricha sodda bo`lishi va argumentning o`zgarish
chegarasida eksperimental nuqtalarga aniqroq mos kelishi kerak. Empirik formulalar
analitik formulalarning taxminiy ifodasi hisoblanadi. Aniq lekin echilishi qiyin
bo`lgan
analitik
ifodalarni
taxminiy
ifodalar
bilan
almashtirish
approksimatsiyalash, funktsiyalar esa – approksimik funktsiyalar deyiladi.
Empirik formulalarni tanlash ikki bosqichdan iborat:
1-bosqich. Eksperiment natijalari to`g’riburchakli koordinatalar tekisligida
belgilanadi, bu nuqtalar silliqlashtirilib birlashtiriladi va taxminan matematik
formula turi tanlanadi.
2-bosqich. Matematik formula parametrlari hisoblanadi, bu parametrlar qabul
qilingan formulaga mos kelishi kerak.
Empirik formulalarni tanlash sodda ifodalardan boshlanadi. Masalan, y=a-bx,
bu yerda, a,b – o`zgarmas koeffitsientlar.
Quyidagi misolda empirik formula qabul qilib, koeffitsientlarni hisoblash
ko`rsatilgan.
39
Слово «эмпирический» происходит от греческого ἐμπειρία (empeiría) — «опыт», основанный на опыте,
опирающийся на реальные факты.
40
Эмпирическая формула — формула, определенная из опытных (эмпирических) данных.
|
| |
