|
Y
R
(x) = d
ox
- d
1x
(X -Bog'liq Ilmiy tadqiqot metodologiyasi
Y
R
(x) = d
ox
- d
1x
(X -
X
)
X
R
(y) = d
oy
– d
1y
(Y -
У
)
Ikki tasodifiy kattalikni chiziqli bog’lanish darajasini baholash uchun
korrelyatsion koeffitsient r
yx
(KK) deb atalgan sonli xarakteristikadan foydalaniladi.
Har qanday X va Y ular uchun, nuqtalarning korrelyatsion maydondagi
nuqtalar tarqalishi qancha kichik bo’lsa, ehtimol kattaliklar orasidagi aloqalar
zichligi shuncha ko’p bo’ladi.
Eksperimentlar natijalarini tahlil qilishda birinchi navbatda funktsional
bog’liqlik grafiklarini tuzish usulini qo`llanadi. Bu grafiklar tajriba natijalari
keltirilgan jadvallar asosida yasaladi. Bunda argumentlar tartib bilan oshish yoki
kamayish tarzida keltiriladi.
Grafiklarni yasash jarayonida juda katta chetlanishga ega bo`lgan qiymatlar
olib tashlanadi va shu bilan eksperimental egri chiziqlar “silliqlantiriladi”. Chunki
har qanday eksperimentning natijalari qiymatlari orasida boshqalaridan katta
farqlanadiganlari bo`lishi mumkin. Odatda bu o`lchash xatoligi yoki o`lchash
asbobining ishdan chiqishi natijasida paydo bo`ladi. Bu “brak” natijani aniqlab
hisobdan chiqarishning oson usullaridan biri quyidagicha: agar natija qiymati 3σ dan
katta bo`lsa, bu natija “brak” bo`ladi va u hisobga olinmaydi (bu yerda σ - o`rta
kvadratik cheklanish). Ya`ni bir necha o`lchash natijasidan biri a
k
“brak”
hisoblanadi, agar quyidagi shart bajarilsa:
3
− a
a
k
bu yerda
a
- barcha o`lchashlarning o`rtacha arifmetik qiymati, a
k
qiymatidan
tashqari.
Masalan, avtomobilning bir xil sharoitdagi tezligini o`lchaganda quyidagi
natijalar olingan: 7,08; 7,86; 7,42; 11,44; 6,64 m/s.
Bu yerda albatta 11,44 m/s ko`zga tashlanadi, chunki u boshqa qiymatlardan
farqi katta. Qolgan to`rtta qiymatlar bilan o`rta arifmetik qiymat va o`rta kvadratik
cheklanishlarni hisoblaymiz. O`rta arifmetik qiymat
s
m
v
/
25
,
7
=
va o`rta kvadratik
cheklanish σ
v
= 0,52 m/s. Unda 11,44-7,25=4,19 > 3∙0,52 = 1,56. Shuning uchun
11,44 keyingi tahlilda hisobga olinmaydi.
|
| |
