-rasm. Ikki faktorli oddiy eksperiment reja-sxemasi

Download 2,53 Mb. Pdf ko'rish
bet	68/94
Sana	17.12.2023
Hajmi	2,53 Mb.
	#121790

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 94

Bog'liq
Ilmiy tadqiqot metodologiyasi

Eksperimentni rejalashtirish matritsasi, turli tajribalar qatorida faktorlar darajasining qiymatlari ko`rsatilgan jadval ko`rinishida bo`ladi.

5.2-rasm. Ikki faktorli oddiy eksperiment reja-sxemasi
36

Umumiy axborot →Tasodifiy tanlangan →Yig’ma (namuna) →Tasodifiy tayinlangan →
Tajriba → Nazorat Faktor (Murojaat) A Faktor (Murojaat) B Mustaqil o'zgaruvchi

Eksperimentni rejalashtirish predmeti - keng ma`noda tushuniladigan
eksperiment bo`lib, ya`ni tadqiqot ob`ekti ustidan, uning xossalari to`g’risidagi
axborotni olish maqsadida o`tkaziladigan operatsiyalar majmuasidir.
Eksperimentni rejalashtirishning maqsadi - eksperimentni o`tkazishni shunday
qoidalari va sharoitlari topiladiki, bunda aniq va ishonchli bo`lgan eng ko`p
axborotni kam mehnat sarfi orqali olish va bu axborotni, uning aniqligini miqdoriy
baholash bilan foydalanish uchun kompakt va qulay shaklda ko`rsatish mumkin
bo`ladi.
Eksperimentni rejalashtirish vazifalariga quyidagilar kiradi:
• eksperiment uchun kerak bo`ladigan tajribalarni aniqlash, ya`ni
rejalashtirishning matritsasini qurish;
• eksperiment natijalariga matematik ishlov berish usullarini tanlash.
Eksperimentni rejalashtirish matritsasi, turli tajribalar qatorida
faktorlar darajasining qiymatlari ko`rsatilgan jadval ko`rinishida bo`ladi.
Tajribalar soni tadqiqot vazifalari va eksperimentni rejalashtirish usullari
bilan aniqlanadi.
Eksperimentni faktorli rejalashtirish deb shunday rejalashtirish tushuniladiki,
bunda barcha faktorlar bir vaqtning o`zida o`zgartiriladi. Bunday rejalashtirish,
tajribalarning ko`p bo`lmagan soni orqali eksperimentning etarli aniqligini
ta`minlaydi. Faktorli rejalashtirishli eksperiment asosida olingan matematik
modelda har bir regressiya koeffitsienti barcha N tajribalar natijasida aniqlanadi,
shuning uchun uning dispersiyasi tajriba xatosining dispersiyasidan N marotaba
kamdir.
Agar matematik model (5.2) chiziqli tenglamani belgilasa unda uning
regressiya koeffitsentlarini aniqlash uchun N=n+1 ta tajriba o`tkazish etarli bo`ladi
va bu holda regressiya koeffitsientining dispersiyasi faktorlarning sonini ortishi
bilan kamayib boradi.
Eksperimentni an`anaviy rejalashtirishda, regressiya koeffitsientlarini
aniqligini baholash faktorlar soni n ga bog’liq bo`lmaydi.
Eksperimentni faktorli rejalashtirishda tajribalarni randomizatsiyalash (
lotincha
«random» - ehtimol tartibda joylashgan holat
) amalga oshiriladi, u nazorat qilinmaydigan
faktorlarni yo`qotish va ularni tasodifiy faktorlar sifatida ko`rib chiqish imkoniyatini
beradi. Eksperimentni randomizatsiyalashgan rejasida faktorlar darajasi quyi yoki
yuqorigi darajaga nisbatan qat`iy bir ketma-ketlikda emas, balki to’la ehtimol
tartibda keladi.
36
Kothari C.R. Research methodology (Methods & Techiques) // New Delhi: New age international limited, 2009.-
p.43

96
Faktorli rejalashtirish to`la va kasrli faktorli eksperimentni, tasodifiy
balanslashtirilgan eksperimentni, ekstremal eksperimentni, shuningdek dispersion
tahlil
va
boshqalarni
o`tkazishda
qo`llaniladi.
Har
bir
ko`rsatilgan
eksperimentlarning matritsalari va eksperimental ma`lumotlariga statistik ishlov
berish usullari o`ziga xos xususiyatlariga egadir.

Download 2,53 Mb.

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 94

Download 2,53 Mb.

Pdf ko'rish