neschilar. Shu toifaga Internetda reklama bilan shug‘ullanuvchi biz-
neschilarni ham kiritishimiz mumkin.
Oltinchi toifa: bir sinfga oid mahsulotlar iste’molchilarini birlash-
tiruvchi “jamiyatlar” tashkil qiluvchi saytlar (Internet tarmog‘ida shax-
siy nomi va manziliga ega bo‘lgan html hujjatlarini o‘zaro bog‘lovchi
to‘plamlar). Bunday saytlar iste’molchilarga
ulgurji chegirmalar berish
orqali ularning mablag‘larini tejash imkoniyatini yaratadi. Ushbu model
murakkab uy-ro‘zg‘or buyumlari va shaxsiy kompyuterlar sotib oluvchi
xaridorlar o‘rtasida ommalashib bormoqda.
Yettinchi toifa: korporativ mijozlarga xizmat ko‘rsatishni ko‘zda
tutuvchi elektron biznes (B2B) ni kiritish mumkin. Amerika ekspertlari
hisob-kitoblariga ko‘ra, ushbu bo‘limda yuqori o‘sishni kutish mumkin.
2002-yilga kelib ushbu sektordagi tovar aylanmasi 320 mlrd AQSh dol-
larini tashkil etgan.
Va nihoyat,
sakkizinchi toifa – turli xizmatlar
uchun hisob-kitob-
larni belgilash (kommunal to‘lovlar, tibbiy xizmatlar, sug‘urta va h.q.).
3.3 Elektron biznesning maqsadi va uning qo‘llanilish
sohalari
An’anaviy tushunchada “magazin” deganda sotish va sotib olish
jarayoni ro‘y beradigan joy tushuniladi. Boshqacha
qilib aytganda, u
yerda xaridor tovarlar ro‘yxati bilan tanishadi, uning tavsifini o‘rganadi,
tanlaydi, buyurtma beradi va oldindan band qilib, to‘lab qo‘yadi. Aksa-
riyat
holatlarda esa, tovarning qo‘ldan qo‘lga o‘tish holati kuzatiladi.
Elektron magazindan foydalanganda esa tovar xarid qilinishi bilan uning
qo‘ldan qo‘lga o‘tish ehtimolligi sezilarli kamayadi. Bunga sabab esa,
xaridorga tovarni yetkazib berish uchun mu’lum vaqt ketishidir.
Elektron biznesning vazifasi sherik
kompaniyalar bilan bir qatorda,
yakka tartibdgi xaridorlarga ham ikki tomonlama samarali savdo aloqa-
larini yaratib berishdan iborat. Forester Research kompaniyasi tomoni-
dan o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, elektron
biznes aylanma-
sining qariyb 85 foizi sherik kompaniyalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar
hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu kabi savdolarning hajmi sanoat va moliya
kabi sohalarga nomutanosib ravishda taqsimlanadi. Xususan,
savdo haj-
mining taxminan 50 foizi sanoat ishlab chiqarish sohasiga to‘g‘ri kelsa,
moliya sektoriga bor-yo‘g‘i 27 foizi to‘g‘ri keladi, xolos. “Datamonitor”
kompaniyasi tomonidan qilingan oxirgi tadqiqotlarga ko‘ra, kompani-
yalar o‘rtasida savdo qilish uchun elektron biznes tizimini yo‘lga qo‘-
yish 5 ming AQSh dollaridan 2 mln dollargacha mablag‘ talab qiladi.
59
Elektron biznesni amalga oshishining beshta asosiy sohasini ko‘ri-
shimiz mumkin:
