Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 3-son
492
miqyosda o‘rganilgan. Xususan, xorijlik olimlar
А.Veber, U.Izard, V.Kristaller, M.Porter, O.Kuznet-
sova [2] va boshqalar mintaqalararo hamkorlikning
ayrim yo‘nalishlari bo‘yicha tadqiqotlar olib brogan-
lar. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlari
olimlaridan S.Suspitsin, А.Granberg, K.Pavlov va
boshqalarning tadqiqotlarida[3] mintaqalarning ra-
qobatbardoshligini oshirishning
nazariy-uslubiy
asoslari, uni amalga oshirish mexanizmlari – hudu-
diy klasterlar, ishlab chiqarishni joylashtirish, shu-
ningdek, ekologik jihatlariga eʼtibor qaratilgan.
O‘zbekiston va xorijiy mamlakatlarda minta-
qalarning rivojlanishini davlat tomonidan tartibga
solish mexanizmlaridan foydalanishni nisbiy baho-
lash А.M.Sodiqovning ilmiy
ishlarida keng yoritil-
gan[4].
D.I.Ibadullayev fikricha, “Hududning investit-
siya salohiyati investitsiya omilini barcha manbalari
hisobidan jalb etishga qaratilgan hududning iqtiso-
diy, ijtimoiy, siyosiy va tabiiy imkoniyatlari yig‘in-
disi va ularni qo‘llash darjasi hisoblanadi” [5].
M.R.Raximova “mintaqa tabiiy-geografik, ijti-
moiy-iqtisodiy, moddiy-texnik, siyosiy jabhalari bir-
biriga yaqin hamda yagona boshqaruv va logistika
tizimiga ega hududlar majmuasi sifatida ko‘rishni
taklif etadi” [6].
Hududlarning rivojlanish ko‘rsatkichlarini
tahlil qilishda GAT texnologiyalarini rivojlantirish
bo‘yicha oxirgi bir necha o‘n yillardan buyon insoni-
yat axborot suronini boshidan kechirmoqda.
U yil-
dan yilga kuchayib, inson faoliyatining ko‘plab soha-
lariga kirib bormoqda. Bugungi kunda kartograflar
ko‘plab manbalardan olinadigan axborotlardan foy-
dalanish mobaynida topografik, turli mavzuli geog-
rafik kartalar va atlaslarni tuzish, aero va kosmik
tasvirlarni deshifrovka qilish, dalada o‘lchash natija-
larini qayta ishlash va kompyuter tizimlarida ma’lu-
motlarni to‘plash bo‘yicha boy tajribaga egalar.
Ma’lumotlarning ko‘plab turlari vaqt o‘tishi bilan
tez-tez o‘zgarib turishi,
oddiy usulda tuziladigan
qog‘ozli kartadan foydalanishni ancha qiyinlashtirib
yubormoqda. Bugungi kunda tezkor axborotlarni
qabul qilish, ularning dolzarbligini ko‘rsatish faqat-
gina avtomatlashtirilgan tizim kafolatlashi mumkin.
Shu o‘rinda zamonaviy GIS ko‘p miqdordagi grafikli
va mavzuli ma’lumotlar bazasiga ega bo‘lgan, baza
asosida ish bajarish imkoniyatiga ega bo‘lgan mo-
delli va hisobli funksiyalar bilan birlashgan, fazoviy
ma’lumotlarni kartografik shaklga aylantirish, turli
xulosalar chiqarish va monitoring ishlarini amalga
oshiradigan avtomatlashgan tizim, deb qaraladi [7].
Geografiya
fanlari
nomzodi,
dotsent
A.A.Ibraimova mintaqada ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsat-
kichlarni tahlil qilishda
GAT texnologiyalari orqali
amalga oshirish tahlilning samarali va aniq bo‘lishi-
da yordam berishi haqida ilmiy izlanishlarida ta’-
kidlab o‘tgan [8]. Bundan tashqari geografiyada
sonli metodlarni o‘rganishga AQSh, Kanada, Angliya,
Shvetsiyada kuchli e’tibor qaratilgan.
Sotsial-iqtisodiy kartografiya iqtisodiy va
ijtimoiy soahalar bilan uyg‘un aloqalarga ega.
N.N.Baranskiy bu aloqalarning asosiy yo‘nalishlarini
va birinchi navbatda, metodologik jihatlarini ko‘rsa-
tib o‘tgan [9].
Ilmiy-geografik tahlilning ahamiyati sotsial-
iqtisodiy kartografiyaga matematik usullar va avto-
matlashtirish vositalarining joriy etilishi bilan ham
oshib bormoqda – maslaning qo‘yilishini
geografik
asoslash va olinadigan natijalarni nazorat qilish
uchun. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyada sotsial-
iqtisodiy kartografiya tadqiqot usuli hamda axbo-
rotni to‘plash va taqdim qilish vositasi sifatida chi-
qadi (V.S.Tikunov) [10].
Adabiyotlarni bir-biri bilan solishtirganda
shu ayon bo‘ldiki, yuqoridagi tizim birinchi GAT hi-
soblanadi. Bu sistema fazoga taqsimlangan ma’-
lumotlar bilan ishni olib borgan.
Karta yaratishning
bu texnologiyasi bugungi kunda, birinchidan sezi-
larli darajada universallashgan, ikkinchidan juda
tez
rivojlanayotgan, inson faoliyatining hamma so-
halarini qamrab olayotgan jarayondir. Geografik
axborot tizimlari sohasida asosiy bilimlarni beruv-
chi rus va chet mamlakatlar xalqlari tillaridagi ki-
toblarda va GISning turli sohalariga oid bo‘lgan mo-
nografiyalar va konferensiya materiallari orqali tad-
qiqotchilar
GIS tizimiga ham nazorat, ham amaliy
yangiliklarni kundan kunga ko‘plab kiritmoqdalar.
