Rajabov G‘anijon Alijonovich QMII magistranti

35 
tuzishning muammo va yechimlari, ularning shakllari va tuzish tartibi bо‘yicha 
ma’lumotlar keltirilgan. 
Kalit sо‘zlar
: moliyaviy hisobot, buxgalteriya hisobi milliy standartlari, 
buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari, moliyaviy hisobotning xalqaro 
standartlari, konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobot. 
Kirish
Ma’lumki, xo‘jalik yurituvchi subyektlarda iqtisodiyotni rivojlantirish va 
liberallashtirishning ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha “xalqaro iqtisodiy hamkorlikni 
rivojlantirish, shu jumladan yetakchi xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan 
aloqalarni kengaytirish yо‘li bilan, puxta о‘ylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga 
oshirishini davom etish, jalb qilingan xorijiy investitsiyalar va kreditlardan samarali 
foydalanish” yо‘llari muhim hisoblanadi.
Shuningdek, Respublikamizda faoliyat yuritayotgan korporativ boshqaruv 
tizimidagi subyektlarda 2015 yildan boshlab milliy standartlar asosida tuzilgan 
moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlarga transformatsiya qilish hamda uni 
auditning xalqaro standartlari bо‘yicha auditorlik tekshiruvidan о‘tkazib, uni nashr 
qilish majburiyati belgilangan edi.
18
Xо‘jalik subyektlari faoliyati tо‘g‘risidagi moliyaviy hisobotlarni tuzishdan 
asosiy maqsad investorlar, kreditorlarning va boshqa foydalanuvchilarning qiziqishini 
ortishiga katta zamin yaratadi.
19
Bu bо‘yicha muhtaram Prezidentimizning 2020 yil 14 fevraldagi 4611- sonli 
Qarori
20
ga asosan, moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlar asosida tuzish lozimligi 
belgilangan.
21
18
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv 
uslublarini joriy etish chora- tadbirlari tо‘g‘risida”gi farmoni. 24.04.2015 y. PF-4720. 
19
Трансформация отчетности по МСФО 
www.i-ias.ru/blog/competition-
page/ 2018. 
20
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611-son “Moliyaviy hisobotning 
xalqaro standartlariga о‘tish bо‘yicha qо‘shimcha chora-tadbirlar tо‘g‘risida”gi PQ-4611-sonli qarori. 
21
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611-sonli “Moliyaviy hisobotning 
xalqaro standartlariga о‘tishning qо‘shimcha chora-tadbirlari tо‘g‘risida”gi qarori. 

36 
Yirik soliq tо‘lovchi tashkilotlar moliyaviy hisobotlarini shо‘ba korxonalar har 
yili moliyaviy hisobot shakllarini tuzish maqsadida bosh korxona ma’lumotlari 
yig‘ma shaklda tuzishni belgilab beradi. 
Buning natijasida bosh korxona shо‘ba korxonalar moliyaviy hisobotlarini 
yig‘ib, har chorak va yillik hisobotlarni yig‘ib konsolidatsiyalashgan moliyaviy 
hisobotlarni tuzadilar. 
Konsolidatsiyalashgan 
moliyaviy 
hisobot 
deganda 
xо‘jalik 
yurituvchi 
subyektlarning shо‘ba va qaram tashkilotlari moliyaviy hisobotlarini jamlab, yagona 
holatda yig‘ma hisobot tuzish hamda umumlashgan holda yuqori turuvchi organga 
taqdim etiladigan moliyaviy hisobotdir. 
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili 
Buxgalteriya 
hisobining 
muhim 
elementlaridan 
biri 
bо‘lgan 
konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotni tuzish bо‘yicha, asosan, xorijlik iqtisodchi 
olimlardan D.Alexander, A.Britton, A.Jorissen, R.H. Hermanson , S.V.Moderov , 
Y.V.Sokolov , V.V.Kovalev, Vit.V.Kovalevlar ilmiy tadqiqotlarni olib borishgan. 
Jumladan, D.Alexander moliyaviy hisobot biznes tashki-loti haqidagi axborotlarni 
menejment funksiyasidan tashqarida bо‘lgan kishilarga ta’minlashini e’tirof etadi
22
. 
R.H. Hermanson va boshqalar “Moliyaviy steyntmentlar(nazoratchilar) 
buxgalteriya hisobi jarayonining oxirgi yakuniy mahsuloti bо‘lib, ichki – 
menejmentlarni hamda kompaniyadan tashqaridagi – kreditorlar, ta’sischilar va 
boshqa qiziquvchi tomonlarni uyg‘un va ishonchli axborotlar bilan ta’minlaydi” 
23
deb 
ta’rif keltirishgan. 
S.V.Moderov о‘zining dissertatsiyasida konsolidatsiyalashgan moliyaviy 
hisobotning paydo bо‘lishi AQShda sanoat inqilobi boshlanishi bilan bog‘liqligi 
tо‘g‘risida ta’kidlab о‘tgan. Ushbu olim izlanishi korporatsiyalar о‘rtasidagi 
munosabatlarni tartibga solish bо‘- yicha qonunchilikka о‘zgartirish kiritilishiga olib 
22
International Financial Reporting and Analysis, 4-Edition. D.Alexander, A.Britton, A.Jorissen. 2009. P. 17. 
23
Hermanson, Roger H. Accounting: a business perspective. /Roger H.Hermanson, James Don Edwards, 
Michael W.Maher. 6 th ed., Irwin, Printed in the USA, 2009. P. 17. 

37 
keldi, natijada xolding tuzilmalarini tashkil etishga imkoniyat yaratildi.
24
10-sonli “Konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotlar” nomli moliyaviy 
hisobotning xalqaro standartlari MHXS ga muvofiq, guruh asosiy kompaniya va 
uning shо‘ba korxonalari hisoblanadi. Ikkinchidan, “guruh”ni shakllantirish “nazorat 
qilish” tamoyiliga asoslanadi, uning mezonlariga rioya qilish, shuningdek, ayrim 
kompaniyalarni konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotga kiritish uchun zarurdir 
25
. 
Professor Y.V.Sokolov fikricha, “moliya- viy hisobotning xalqaro standartlari 
buxgalterlarning nazariy fikrlari uchun XX asr oxiridagi ajoyib yodgorlikdir”
26
V.V.Kovalev, Vit.V.Kovalev tomonidan quyidagilar ta’kidlangan: “1965 yilda 
Germaniyada buxgalteriya hisobi qoidalarida mustahkamlangan va birlashtirishga 
bо‘lgan yondashuvi Angliya va Amerika yondashuvlaridan sezilarli farq qildi”.
27
Konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotni tuzish bо‘yicha asosan iqtisodchi 
о‘zbek 
olimlaridan 
SH.T.Ergasheva
28
, 
S.N.Tashnazarov
29
, 
I.R.Avazov, 
N.B.Xujabekov
30
, 
S.S.Nasretdinov
31
lar 
о‘zlarining 
ilmiy 
tadqiqot 
ishlarida 
konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobotlar bilan bog‘liq muammolarni keng tadqiq 
etishgan. 
24
Модеров С.В. Совместимая финансовая отчетность: логика и техника построения: дис. на соиск. 
учен. степ. канд. экон. наук (08.00.12). – СПб., 2013. С.13. 
25
International Financial Reporting Standard 10 (IFRS 10). “Consolidated Financial Statements”. / 
International Accounting Standards Board. – London, 2011. А-Б-банди. 
26
Соколов Я.В. Судьба международных стандартов финансовой отчетности в России. / 
Я.В.Соколов. // Финансы и бизнес. 2005. № 1. С. 72. 
27

Download 8,84 Mb.