Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va auditni xalqaro standartlar asosida rivojlantirish muammolari va istiqbollari

63 
jahonning rivojlangan davlatlari amaliyotida keng qо‘llanilayotgan moliyaviy 
hisobotning xalqaro standartlariga (MHXS) о‘tishni jadallashtirish orqali xorijiy 
investorlarni zarur axborot muhiti bilan ta’minlash, investitsion jozibadorlikni 
oshirish va xalqaro moliya bozorlariga kirish imkoniyatlarini kengaytirish, 
shuningdek, hisob va audit sohalari mutaxassislarini xalqaro standartlar bо‘yicha 
tayyorlash tizimini takomillashtirishdan iboratdir. 
Hoziri kunda mamlakatimizda korxonalar moliyaviy hisobotlarini moliyaviy 
hisobotning xalqaro standartlari (MHXS) asosida tayyorlash va taqdim qilishga 
ehtiyojlari paydo bo‘lmoqda. 
Moliyaviy hisobot, ichki va tashqi (mulkdorlar, investorlar, xaridorlar, mol 
yetkazib beruvchilar, kreditorlar, davlat organlarini va keng jamoatchilik) subyektlar 
bilan bо‘ladigan munosabatlarda biznes tillashuvining muhim vositasidir. Agar 
korxona buxgalteriya hisobotlarini tayyorlashda xalqaro standartlarga rioya qilmasa, 
bu ba’zi nomuvofiqliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli, bunday 
nomuvofiqliklar yuzaga kelmasligi uchun moliyaviy hisobotlarning yagona xalqaro 
standartlariga talab mavjud. Bо‘lajak xorijiy investor О‘zbekiston tashkilotlari 
tayyorlagan hisobotlarni tushunmaydi, shuning uchun raqamlar tо‘g‘ri aks 
ettirilganiga ishonmaydi. Moliyaviy hisobotlarni MHHSga tarjima qilish, audit 
о‘tkazish juda qiyin, kо‘p vaqt va qimmatga tushishi mumkin. 
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarni takomillashtirishga oid 
muammolar yuzasidan xorijiy iqtisodchi olimlardan R.Libbi, R.H.Hermanson, 
R.Entoni , B.Nidlz, F.Vud, J.D.Spiselend, D.Alixander, va P.Astaxov, V.Kachalin, 
M.I.Kuter, V.F.Paliy, Y.V.Sokolov, V.G.Getman, T.Y.Drujilovskaya va boshqa 
olimlar 
respublikamiz iqtisodi olimlardan R.D.Dusmuratov va U.I.Tulayev,
K.B.Axmedjanov, A.K.Ibragimov, SH.I.Ilxamov, M.M.Tulaxadjayeva, I.N.Ismanov, 
B.I.Isroilov, 
A.A.Karimov, 
B.Y.Maxsudov, 
S.U.Mehmonov, 
H.N.Musayev, 
M.Q.Pardayev, I.T. Abdukarimov, A.X.Pardayev, M.E.Po‘latov, A.J.Tuychiyev, 
K.B.Urazov, B.K.Xamdamov, B.A.Xasanov, R.O.Xolbekov, Z.N.Kurbanov, 
I.N.Qo‘ziyev, I.Ochilov, M.Marpatov va boshqalar ilmiy izlanishlarni amalga 
oshirganlar. 

64 
Hozirgi iqtisodiy sharoitda mamlakatimiz buxgalteriya hisobi meyorlari hamda 
moliyaviy 
hisobotni 
tuzish 
qoidalari 
xalqaro 
standartlar 
talablariga 
moslashtirilmoqda. 
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga о‘tish ayrim xо‘jalik yurituvchi 
subyektlarni hisob yuritish majburiyatidan ozod qiladi. Lekin ushbu korxonalarda 
barcha foydalanuvchilar guruhlari uchun sifatli va ishonchli axborot shakllantirish 
zarurati avvalgidek, dolzarb bо‘lib qolaveradi. Korxona hisob siyosati esa buni 
amalga oshirishga imkon beradigan asosiy hujjat bо‘lib qolaveradi. 
Moliyaviy hisobotni boshqaruvning muhim dastagi sifatida modernizatsiyalash 
deganda, moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmunini axborot foydalanuvchilar 
manfaatlariga muvofiqlashtirish, axborotlarga ishlov berish va ularni uzatishda eng 
ilg‘or usul va uslublar hamda takomillashgan hisobot shakllarini joriy qilish 
tushuniladi. 
О‘zbekiston Respublikasida moliyaviy hisobotni modernizatsiyalashda MHXSlarga 
bosqichma-bosqich о‘tilmoqda. 
Bizning fikrimizcha, dunyodagi moliyaviy hisob va moliyaviy hisobot jarayoni 
ilg‘or tajribasidan kelib chiqib, transformatsion ishchi balans tuzish amaliyotiga 
о‘tishimiz kerak. Ishchi balans schyotlarning qoldiqlarini transformatsion yozuvlar 
asosida moliyaviy hisobotning shakllariga о‘tkazishni amalga oshiruvchi muhim 
jadval (registr) hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash bosqichida ishchi balans va jadvallari 
yordamida moliyaviy holat tо‘g‘risidagi hisobot, foyda va zararlar hamda boshqa 
tо‘plam daromadlar tо‘g‘risidagi hisobot, pul mablag‘lari haqidagi hisobot, xususiy 
kapitalning о‘zgarishi tо‘g‘risidagi hisobotlar tuziladi. Hisobotlar ijobiy auditorlik 
xulosasiga ega bо‘lgandan sо‘ng top menejerlar tomonidan tasdiqlanadi va qaror 
qabul qiluvchilarga taqdimoti amalga oshiriladi. 
S.N.Tashnazarov о‘z tadqiqotlari natijasida “mamlakatimizda amaldagi 
meyoriy-huquqiy hujjatlar hamda xalqaro standartlarga muvofiq moliyaviy 
hisobotning shakllarini quyidagi tarkibda belgilash maqsadga muvofiq” deb 
hisoblaydi(1-jadval).

Download 8,84 Mb.