63
jahonning rivojlangan davlatlari amaliyotida keng qо‘llanilayotgan
moliyaviy
hisobotning xalqaro standartlariga (MHXS) о‘tishni jadallashtirish orqali xorijiy
investorlarni zarur axborot muhiti bilan ta’minlash, investitsion jozibadorlikni
oshirish va xalqaro moliya bozorlariga kirish imkoniyatlarini kengaytirish,
shuningdek, hisob va audit sohalari mutaxassislarini xalqaro standartlar bо‘yicha
tayyorlash tizimini takomillashtirishdan iboratdir.
Hoziri kunda mamlakatimizda korxonalar moliyaviy hisobotlarini moliyaviy
hisobotning xalqaro standartlari (MHXS) asosida tayyorlash va taqdim qilishga
ehtiyojlari paydo bo‘lmoqda.
Moliyaviy hisobot, ichki va tashqi (mulkdorlar,
investorlar, xaridorlar, mol
yetkazib beruvchilar, kreditorlar, davlat organlarini va keng jamoatchilik) subyektlar
bilan bо‘ladigan munosabatlarda biznes tillashuvining muhim vositasidir. Agar
korxona buxgalteriya hisobotlarini tayyorlashda xalqaro standartlarga rioya qilmasa,
bu ba’zi nomuvofiqliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli, bunday
nomuvofiqliklar yuzaga kelmasligi uchun moliyaviy hisobotlarning yagona xalqaro
standartlariga talab mavjud. Bо‘lajak xorijiy investor О‘zbekiston
tashkilotlari
tayyorlagan hisobotlarni tushunmaydi, shuning uchun raqamlar tо‘g‘ri aks
ettirilganiga ishonmaydi. Moliyaviy hisobotlarni MHHSga tarjima qilish, audit
о‘tkazish juda qiyin, kо‘p vaqt va qimmatga tushishi mumkin.
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarni takomillashtirishga oid
muammolar yuzasidan xorijiy iqtisodchi olimlardan R.Libbi, R.H.Hermanson,
R.Entoni , B.Nidlz, F.Vud, J.D.Spiselend, D.Alixander, va P.Astaxov, V.Kachalin,
M.I.Kuter, V.F.Paliy, Y.V.Sokolov, V.G.Getman, T.Y.Drujilovskaya va boshqa
olimlar
respublikamiz iqtisodi olimlardan R.D.Dusmuratov va U.I.Tulayev,
K.B.Axmedjanov, A.K.Ibragimov, SH.I.Ilxamov, M.M.Tulaxadjayeva, I.N.Ismanov,
B.I.Isroilov,
A.A.Karimov,
B.Y.Maxsudov,
S.U.Mehmonov,
H.N.Musayev,
M.Q.Pardayev, I.T.
Abdukarimov, A.X.Pardayev, M.E.Po‘latov, A.J.Tuychiyev,
K.B.Urazov, B.K.Xamdamov, B.A.Xasanov, R.O.Xolbekov, Z.N.Kurbanov,
I.N.Qo‘ziyev, I.Ochilov, M.Marpatov va boshqalar ilmiy izlanishlarni amalga
oshirganlar.
64
Hozirgi iqtisodiy sharoitda mamlakatimiz buxgalteriya hisobi meyorlari hamda
moliyaviy
hisobotni
tuzish
qoidalari
xalqaro
standartlar
talablariga
moslashtirilmoqda.
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga о‘tish ayrim xо‘jalik yurituvchi
subyektlarni hisob yuritish majburiyatidan ozod qiladi. Lekin ushbu korxonalarda
barcha foydalanuvchilar guruhlari uchun sifatli va ishonchli axborot shakllantirish
zarurati
avvalgidek, dolzarb bо‘lib qolaveradi. Korxona hisob siyosati esa buni
amalga oshirishga imkon beradigan asosiy hujjat bо‘lib qolaveradi.
Moliyaviy hisobotni boshqaruvning muhim dastagi sifatida modernizatsiyalash
deganda, moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmunini axborot foydalanuvchilar
manfaatlariga muvofiqlashtirish, axborotlarga ishlov berish va ularni uzatishda eng
ilg‘or usul va uslublar hamda takomillashgan hisobot
shakllarini joriy qilish
tushuniladi.
О‘zbekiston Respublikasida moliyaviy hisobotni modernizatsiyalashda MHXSlarga
bosqichma-bosqich о‘tilmoqda.
Bizning fikrimizcha, dunyodagi moliyaviy hisob va moliyaviy hisobot jarayoni
ilg‘or tajribasidan kelib chiqib, transformatsion ishchi balans tuzish amaliyotiga
о‘tishimiz kerak. Ishchi balans schyotlarning qoldiqlarini
transformatsion yozuvlar
asosida moliyaviy hisobotning shakllariga о‘tkazishni amalga oshiruvchi muhim
jadval (registr) hisoblanadi.
Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash bosqichida ishchi balans va jadvallari
yordamida moliyaviy holat tо‘g‘risidagi hisobot, foyda va zararlar hamda boshqa
tо‘plam daromadlar tо‘g‘risidagi hisobot, pul mablag‘lari haqidagi hisobot, xususiy
kapitalning о‘zgarishi tо‘g‘risidagi hisobotlar tuziladi. Hisobotlar
ijobiy auditorlik
xulosasiga ega bо‘lgandan sо‘ng top menejerlar tomonidan tasdiqlanadi va qaror
qabul qiluvchilarga taqdimoti amalga oshiriladi.
S.N.Tashnazarov о‘z tadqiqotlari natijasida “mamlakatimizda amaldagi
meyoriy-huquqiy hujjatlar hamda xalqaro standartlarga muvofiq moliyaviy
hisobotning shakllarini quyidagi tarkibda belgilash maqsadga muvofiq” deb
hisoblaydi(1-jadval).
