20
тартибга солиш, молиявий таҳлил ва назорат қилишнинг ахборот таъминотида
муваффақиятли иштирок этиш ва маъмурий
фаолиятнинг тезкор молиявий
маълумотлардан фойдаланиш имконини беради. Янги тараққиёт тизимининг
маъноси, асосан, мамлакат томонидан белгиланган ва ишлаб чиқилган ҳуқуқий-
меъёрий ҳужжатлар асосида хўжалик юритувчи суъектларга мавжуд
муаммоларни ҳал қилишда мустақил эркин ҳисоб сиёсатини юритиш билан
белгиланади. Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартининг 15-
сонли
“Харидорлар билан шартномалар бўйича тушум” номли стандартида даромадга
шундай таъриф берилади: “Капитал иштирокчилари бадаллари билан боғлиқ
бўлмаган хусусий капиталнинг ошишига олиб келадиган, ҳисобот
даврида
активлар келиб тушиши ёки яхшиланиши ёки мажбуриятларнинг камайиши
шаклидаги иқтисодий нафнинг ўсишидир”.
15
Юқоридагилардан келиб чиқиб, “Ҳисобот даврининг тақсимланмаган
фойдасини (қопланмаган зарар)” қачон молиявий натижа сифатида тан оламиз.
Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартининг 15-
сонли сандартига асосан
ҳисобот даврида активлар келиб тушишидир. Ўзбекистон Республикаси
бухгалтерия ҳисоби миллий стандартининг 2-сонли “Асосий хўжалик
фаолиятидан тушган даромадлар” номли стандартига кўра асосий хўжалик
фаолиятидан даромад жорий нархларда олинган ёки олиниши керак бўлган
тушум (тўлов) қиймати бўйича баҳоланади. Кўпчилик ҳолларда тушум пул
маблағи ёки унинг эквивалентлари шаклида бўлади.
Шу ерда ўринли бир савол туғилади, тақсимланмаган фойда (зарар)
суммаси қайси ҳисобот даврнинг молиявий натижаси, у молиявий ҳисоботларда
қандай акс эттирилади? Ҳозирда, молиявий ҳисоботнинг 1-шакли бухгалтерия
баланси пассив томони биринчи бўлимининг “Ўз маблағлари
манбалари
(Капитал)” 450 – сатрида “Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар)” номи
билан кўрсатилади. Унинг ҳисоби эса ҳисобот даврида аниқланган якуний
молиявий натижа тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар) счётига
ўтказилди. Агар фойда суммаси сифатида ўтказилса, Д
Т
9910 - “Якуний
15
Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари. IFRS Foundation.
21
молиявий натижа” счёти К
Т
8710- “Ҳисобот даврининг тақсимланмаган
фойдаси (қопланмаган зарар)” счёти бўйича, агар зарар суммаси сифатида
ўтказилса, Д
Т
8710 -
“Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси
(қопланмаган зарар)” счёти К
Т
9910 - “Якуний молиявий натижа” счёти бўйича
бухгалтерия ёзувларида кўрсатилади. Лекин, молиявий ҳисоботнинг 2-сонли
шакли Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда “Тақсимланмаган фойда
(копланмаган зарар)” ўз аксини топмаган.
Бизнинг фикримизча, бухгалтерия молиявий ҳисоботларининг 2 – шакли
“Молиявий натижалар тўғрисидаги” ҳисоботи таркибига “Ҳисобот даврида
тақсимланган
фойда
(копланган
зарар)”
ҳамда
“Ҳисобот
даврида
тақсимланмаган фойда (копланмаган зарар)” номли моддани киритиш таклиф
этилди. Чунки, ҳисоботда ҳисбот даврида тақсимланган фойданинг (қопланган
зарарнинг) аниқ суммаси кўрсатилмаган. Холбуки, бу кўрсаткич хўжалик
юритувчи субъектларнинг ҳисобот давридаги фаолиятига баҳо беришда мухум
аҳамиятга эга. Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган
зарари) ҳам ҳисобот даврининг молиявий натижаси ҳисобланади лекин, бу
кўрсаткич ҳисобот даври учун тузиладиган молиявий ҳисоботда ўз аксини
топмаган. Фақат, келгуси давр учун тузилган
бухгалтерия балансида бош
қолдиқ сифатида кўрсатилади холос.
