231
Ikkinchidan, mamlakatlar va samarali integratsiyalashgan iqtisodiy jarayonlar sarmoya uchun
eng jozibador hisoblanadi. Bu rivojlanayotgan mamlakatlarga rivojlangan mamlakatlarga nisbatan
iqtisodiy tafovutni qisman qisqartirish va aholi turmush darajasi va
sifatini sezilarli darajada
yaxshilash imkonini beradi.
Uchinchidan, resurslar cheklangan sharoitda ta’lim va ko‘nikmalarga bo‘lgan talabning ortishi
tufayli mehnat xarajatlari ham oshadi bu esa jiddiy muammoga aylanishi mumkin.
Shunga qaramasdan ta’limni raqamlashtirish yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun shart-
sharoit yaratish va ularni iqtisodiy munosabatlarga jalb etish va natijada ishsizlikni kamaytirish orqali
ushbu muammoni hal qilish imkonini beradi.
To‘rtinchidan, raqamli texnologiyalardan foydalanish ijtimoiy ishlab chiqarishning barcha
jabhalarida mehnat unumdorligini yuqori darajada oshirishga olib keladi.
Hozirgi vaqtda ko‘pchilik mamlakatlar o‘zlarining kelgusi o‘n yilliklar uchun rivojlanish
yo‘lini belgilab beradigan maqbul strategik tanlovni amalga oshirish imkoniyatiga ega. YAngi
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida raqamli iqtisodiyotning
rivojlanishi sezilarli iqtisodiy foyda keltiradi. Bu, birinchi navbatda, davlat va xususiy sektorning
raqamli transformatsiyasi, elektron tijorat va raqamli uskunalarga onlayn iste’molchi xarajatlarining
ortishi bilan bog‘liq.
Raqamlashtirish va iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi bog‘liqlik muammosi bo‘yicha ilmiy
adabiyotlarda mavjud yondashuvlarni
tizimlashtirgan holda, raqamlilashtirishning iqtisodiy o‘sishga
ta’sir samarasining to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita ikkita turini ajratib ko‘rsatish mumkin.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sirlar raqamli texnologiyalarni qo‘llash bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan
samaradorlikni oshirishni nazarda tutsa, bilvosita samaralar esa mamlakatda raqamli
texnologiyalarni qo‘llash va rivojlantirish natijasida yuzaga keladigan tashqi samaralarni
buyumlashtirishni anglatadi.
Raqamlashtirishning iqtisodiy o‘sishga ta’sir samarasining to‘g‘ridan-to‘g‘ri omillari
quydagilardir:
- yangi ish o‘rinlarini yaratish;
- inson kapitalini rivojlantirish;
- resurslarni taqsimlash samaradorligini oshirish;
- ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish.
Raqamlilashtirishning iqtisodiy o‘sishga ta’sir samarasining bilvosita omillari quydagilardir:
-moliyaviy operatsiyalarning samaradorligi va tezligini oshirish;
-ilmiy-tadqiqot ishlariga qo‘shimcha investitsiyalar;
- firmalarning umumiy mahsuldorligini oshirish;
- bilim va innovatsiyalarni butun dunyoga tarqalishi.
Onlayn elektron biznes va elektron tijorat tizimlari yordamida
mijozlar bilan onlayn
tranzaktsiyalarni amalga oshirilishi bank, biznes operatsiyalarining moslashuvchan va samarali
usullarini ta’minlaydi, natijada unumdorlik, ne’matlarni sotish va umumiy iqtisodiy o‘sish sur’ati
oshadi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlanishi natijasida ITTKI da innovatsiyalardan foydalanish
iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sir etadi.
Raqamli texnologiyalar tufayli moliyaviy xizmatlardagi tranzaksiyalarning narxi keskin
kamayadi, shuningdek va bu sektorning jadal o‘sishi yangi ish o‘rinlarini yaratadi, elektron tijoratni
rivojlantirishni rag‘batlantiradi,
inson kapitalini yaxshilaydi, axborotning tarqalishi va tarmoq tashqi
samaralarni paydo bo‘lishiga yordam beradi.
Raqamli texnologiyalarning joriy etilishi bank xodimlarining mehnat unumdorligini oshirdi,
bank xizmatlarini ko‘rsatish jarayonida inson omilining kamayishi xatolarning kamayishiga olib
keldi, shuningdek raqamlashtirish soliqqa tortish va nazorat qilish jarayonini osonlashtirdi, chunki
barcha ma’lumotlar Internet makonida joylashgan bo‘ladi.
Raqamlashtirish xususan, raqamli platformalarning tarqalishi tufayli yakka tartibdagi
tadbirkorlikni rivojlantirish orqali mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir etadi. Raqamli platformalar ishlab
chiqaruvchilar va yakuniy iste’molchilarni bevosita birlashtiradiganligi sababli ular tranzaksiya
232
xarajatlarini kamaytiradi, raqamli platformalar yirik kompaniyalarning ma’lum funktsiyalarini -
etkazib berish, reklama va boshqalarni o‘z zimmasiga oladi va kompaniyalar xarajatlarini
kamaytirishga yordam beradi.
Raqamli texnologiyalar sektoriga sarmoya kiritish makroiqtisodiy
darajada jami omillar
unumdorligini oshirishga olib keladi, buning uchun zarur bo‘lgan malakali ishchi kuchi va tajriba
mavjud bo‘lganda.
SHuningdek raqamli mahsulot firmalari sanoat chegaralarini kesib o‘tishi mumkin bo‘lgan
katta miqdordagi ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga asoslangan bilimlarni ishlab chiqaradi. Bundan
tashqari, raqamli texnologiyalar ishlab chiqarish sektori ilmiy-tadqiqot investitsiyalarining katta
bilvosita ta’sirini keltirib chiqaradi, ular mahalliy darajada cheklangan bo‘lib qolmoqda, chunki
tegishli bilimlarni oraliq tovarlarning xalqaro savdosi orqali osongina o‘tkazib bo‘lmaydi. Aksincha,
tovar
importi bilimlarni, jinsni o‘zlashtirishga yordam beradi xorijda texnologik jihatdan kam
rivojlangan sohalarda olimlar.
Raqamlashtirish iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishi mumkin bo‘lgan uchta kanal mavjud:
- bilimlarni rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga tarqatish orqali bilim
va innovatsiyalarning tarqalishiga ta’sir qiladi.
- resurslarni taqsimlash samaradorligi bilan bog‘liq, chunki raqamli texnologiyalarning
rivojlanishi boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonini yaxshilaydi.
- kanal talabning ortishi va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish orqali o‘sishga ta’sir
qiladi.
Accenture Strategy tahlilchilari Oksford olimlari bilan birgalikda raqamli ko‘nikmalarni
o‘zlashtirish va rivojlantirish darajasini hamda me’yoriy-huquqiy bazani amalga oshirish darajasini
o‘lchaydigan 50 dan ortiq ko‘rsatkichlarni qamrab oluvchi Digital Density Index ishlab chiqdi. Ular
raqamli zichlik indeksining 10 punktga oshishi bilan ifodalangan raqamli texnologiyalardan
foydalanishning o‘sishi etakchi iqtisodiyotlarning yalpi ichki mahsulotini 2020 yilga borib bazaviy
prognozga nisbatan qo‘shimcha 2,3 foizga oshirishi mumkinligini hisoblab chiqdilar, Ularning hisob-
kitoblariga ko‘ra, Xitoy o‘z yalpi ichki mahsulotini qo‘shimcha ravishda 418 milliard dollarga,
AQSH 365 milliard dollarga, YAponiya esa 114 milliard dollarga oshirishi mumkin.Bu o‘sish
sur’atining faqat bitta omil – iqtisodiyotni raqamlashtirish evaziga ta’minlanadi.
Shunday qilib, Raqamli iqtisodiyotga o‘tish ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish
samaradorligini esa oshirish, yangi ish o‘rinlarining
yaratilishiga, yangi zamonaviy kasblarning
paydo bo‘lishiga, asbob-uskunalar unumdorligini, ilmiy-tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini
samaradorligini oshirishga, resurs sarfi va ishlab chiqarish yo‘qotishlarini kamaytirishga, kompa-
niyalar raqobatbardoshligining o‘sishiga pirovard natijada iqtisodiy o‘sish va aholini turmush
darajasini oshishiga imkon beradi.
