Tursunov A.M. i .f.n., professor, TDTU

231 
Ikkinchidan, mamlakatlar va samarali integratsiyalashgan iqtisodiy jarayonlar sarmoya uchun 
eng jozibador hisoblanadi. Bu rivojlanayotgan mamlakatlarga rivojlangan mamlakatlarga nisbatan 
iqtisodiy tafovutni qisman qisqartirish va aholi turmush darajasi va sifatini sezilarli darajada 
yaxshilash imkonini beradi. 
Uchinchidan, resurslar cheklangan sharoitda ta’lim va ko‘nikmalarga bo‘lgan talabning ortishi 
tufayli mehnat xarajatlari ham oshadi bu esa jiddiy muammoga aylanishi mumkin. 
Shunga qaramasdan ta’limni raqamlashtirish yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun shart-
sharoit yaratish va ularni iqtisodiy munosabatlarga jalb etish va natijada ishsizlikni kamaytirish orqali 
ushbu muammoni hal qilish imkonini beradi. 
To‘rtinchidan, raqamli texnologiyalardan foydalanish ijtimoiy ishlab chiqarishning barcha 
jabhalarida mehnat unumdorligini yuqori darajada oshirishga olib keladi.
Hozirgi vaqtda ko‘pchilik mamlakatlar o‘zlarining kelgusi o‘n yilliklar uchun rivojlanish 
yo‘lini belgilab beradigan maqbul strategik tanlovni amalga oshirish imkoniyatiga ega. YAngi 
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida raqamli iqtisodiyotning 
rivojlanishi sezilarli iqtisodiy foyda keltiradi. Bu, birinchi navbatda, davlat va xususiy sektorning 
raqamli transformatsiyasi, elektron tijorat va raqamli uskunalarga onlayn iste’molchi xarajatlarining 
ortishi bilan bog‘liq. 
Raqamlashtirish va iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi bog‘liqlik muammosi bo‘yicha ilmiy 
adabiyotlarda mavjud yondashuvlarni tizimlashtirgan holda, raqamlilashtirishning iqtisodiy o‘sishga 
ta’sir samarasining to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita ikkita turini ajratib ko‘rsatish mumkin.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sirlar raqamli texnologiyalarni qo‘llash bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan 
samaradorlikni oshirishni nazarda tutsa, bilvosita samaralar esa mamlakatda raqamli 
texnologiyalarni qo‘llash va rivojlantirish natijasida yuzaga keladigan tashqi samaralarni 
buyumlashtirishni anglatadi. 
Raqamlashtirishning iqtisodiy o‘sishga ta’sir samarasining to‘g‘ridan-to‘g‘ri omillari 
quydagilardir: 
- yangi ish o‘rinlarini yaratish;
- inson kapitalini rivojlantirish;
- resurslarni taqsimlash samaradorligini oshirish;
- ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish. 
Raqamlilashtirishning iqtisodiy o‘sishga ta’sir samarasining bilvosita omillari quydagilardir: 
-moliyaviy operatsiyalarning samaradorligi va tezligini oshirish; 
-ilmiy-tadqiqot ishlariga qo‘shimcha investitsiyalar; 
- firmalarning umumiy mahsuldorligini oshirish; 
- bilim va innovatsiyalarni butun dunyoga tarqalishi. 
Onlayn elektron biznes va elektron tijorat tizimlari yordamida mijozlar bilan onlayn 
tranzaktsiyalarni amalga oshirilishi bank, biznes operatsiyalarining moslashuvchan va samarali 
usullarini ta’minlaydi, natijada unumdorlik, ne’matlarni sotish va umumiy iqtisodiy o‘sish sur’ati 
oshadi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlanishi natijasida ITTKI da innovatsiyalardan foydalanish 
iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sir etadi. 
Raqamli texnologiyalar tufayli moliyaviy xizmatlardagi tranzaksiyalarning narxi keskin 
kamayadi, shuningdek va bu sektorning jadal o‘sishi yangi ish o‘rinlarini yaratadi, elektron tijoratni 
rivojlantirishni rag‘batlantiradi, inson kapitalini yaxshilaydi, axborotning tarqalishi va tarmoq tashqi 
samaralarni paydo bo‘lishiga yordam beradi. 
Raqamli texnologiyalarning joriy etilishi bank xodimlarining mehnat unumdorligini oshirdi, 
bank xizmatlarini ko‘rsatish jarayonida inson omilining kamayishi xatolarning kamayishiga olib 
keldi, shuningdek raqamlashtirish soliqqa tortish va nazorat qilish jarayonini osonlashtirdi, chunki 
barcha ma’lumotlar Internet makonida joylashgan bo‘ladi. 
Raqamlashtirish xususan, raqamli platformalarning tarqalishi tufayli yakka tartibdagi 
tadbirkorlikni rivojlantirish orqali mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir etadi. Raqamli platformalar ishlab 
chiqaruvchilar va yakuniy iste’molchilarni bevosita birlashtiradiganligi sababli ular tranzaksiya 

232 
xarajatlarini kamaytiradi, raqamli platformalar yirik kompaniyalarning ma’lum funktsiyalarini - 
etkazib berish, reklama va boshqalarni o‘z zimmasiga oladi va kompaniyalar xarajatlarini 
kamaytirishga yordam beradi. 
Raqamli texnologiyalar sektoriga sarmoya kiritish makroiqtisodiy darajada jami omillar 
unumdorligini oshirishga olib keladi, buning uchun zarur bo‘lgan malakali ishchi kuchi va tajriba 
mavjud bo‘lganda.
SHuningdek raqamli mahsulot firmalari sanoat chegaralarini kesib o‘tishi mumkin bo‘lgan 
katta miqdordagi ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga asoslangan bilimlarni ishlab chiqaradi. Bundan 
tashqari, raqamli texnologiyalar ishlab chiqarish sektori ilmiy-tadqiqot investitsiyalarining katta 
bilvosita ta’sirini keltirib chiqaradi, ular mahalliy darajada cheklangan bo‘lib qolmoqda, chunki 
tegishli bilimlarni oraliq tovarlarning xalqaro savdosi orqali osongina o‘tkazib bo‘lmaydi. Aksincha, 
tovar importi bilimlarni, jinsni o‘zlashtirishga yordam beradi xorijda texnologik jihatdan kam 
rivojlangan sohalarda olimlar. 
Raqamlashtirish iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishi mumkin bo‘lgan uchta kanal mavjud: 
- bilimlarni rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga tarqatish orqali bilim 
va innovatsiyalarning tarqalishiga ta’sir qiladi. 
- resurslarni taqsimlash samaradorligi bilan bog‘liq, chunki raqamli texnologiyalarning 
rivojlanishi boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonini yaxshilaydi.
- kanal talabning ortishi va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish orqali o‘sishga ta’sir 
qiladi. 
Accenture Strategy tahlilchilari Oksford olimlari bilan birgalikda raqamli ko‘nikmalarni 
o‘zlashtirish va rivojlantirish darajasini hamda me’yoriy-huquqiy bazani amalga oshirish darajasini 
o‘lchaydigan 50 dan ortiq ko‘rsatkichlarni qamrab oluvchi Digital Density Index ishlab chiqdi. Ular 
raqamli zichlik indeksining 10 punktga oshishi bilan ifodalangan raqamli texnologiyalardan 
foydalanishning o‘sishi etakchi iqtisodiyotlarning yalpi ichki mahsulotini 2020 yilga borib bazaviy 
prognozga nisbatan qo‘shimcha 2,3 foizga oshirishi mumkinligini hisoblab chiqdilar, Ularning hisob-
kitoblariga ko‘ra, Xitoy o‘z yalpi ichki mahsulotini qo‘shimcha ravishda 418 milliard dollarga, 
AQSH 365 milliard dollarga, YAponiya esa 114 milliard dollarga oshirishi mumkin.Bu o‘sish 
sur’atining faqat bitta omil – iqtisodiyotni raqamlashtirish evaziga ta’minlanadi. 
Shunday qilib, Raqamli iqtisodiyotga o‘tish ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish
samaradorligini esa oshirish, yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga, yangi zamonaviy kasblarning 
paydo bo‘lishiga, asbob-uskunalar unumdorligini, ilmiy-tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini 
samaradorligini oshirishga, resurs sarfi va ishlab chiqarish yo‘qotishlarini kamaytirishga, kompa-
niyalar raqobatbardoshligining o‘sishiga pirovard natijada iqtisodiy o‘sish va aholini turmush 
darajasini oshishiga imkon beradi. 

Download 9,47 Mb.