307
rivojlanishga bag‘ishlangan Konferensiyada har tomonlama o‘rganib chiqildi. BMTning barqaror
rivojlanish bo‘yicha komissiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, barqaror rivojlanish jarayoniga o‘tish
zamonaviy raqamli iqtisodiyot sharoitida insoniyat va alohida mamlakatlar uchun eng muhim
maqsadga aylandi, bu BMTning asosiy hujjatlarida rasman mustahkamlab qo‘yilgan. Ushbu atama
iqtisodiy o‘sishning yuqori ijtimoiy va ekologik “sifati”ni, ya’ni ijtimoiy rivojlanishni ta’minlash va
atrof-muhitni muhofaza qilish bilan birgalikda iqtisodiy o‘sishni anglatadi.
2030 yilgacha barqaror rivojlanish uchun kun tartibi. 2015-yilda barcha mamlakatlarning
jahon etakchilari Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan taklif etilgan 2030-yilga mo‘ljallangan
Barqaror rivojlanishning 17 ta maqsadini qabul qildilar. Dasturda
qashshoqlikka barham berish,
tengsizlikni kamaytirish va sayyoramizni himoya qilishga qaratilgan 17 ta maqsad, 169 ta vazifa va
230 ta indikator mavjud . Ushbu maqsadlar quydagilardan iborat: 1) qashshoqlikniyo‘qotish; 2)
ochlikni tugatish; 3) sog‘lik va farovonlik; 4) sifatli ta’lim; 5) gender tengligi; 6) toza suv va
sanitariya; 7) arzon va toza energiya; 8) munosib ish o‘rinlari yaratish va iqtisodiy o‘sish; 9)
sanoatlashtirish,
innovatsiyalar, infratuzilma; 10) tengsizlikni kamaytirish; 11) barqaror shaharlar va
qulay yashash joylarini yaratish; 12) mas’uliyatli iste’mol va ishlab chiqarish; 13) iqlim o‘zgarishiga
qarshi kurashish; 14) dengiz ekotizimlarini asrash; 15) quruqlikdagi
ekotizimlarni asrash; 16)
tinchlik, adolat va samarali boshqaruv; 17) barqaror rivojlanish yo‘lida hamkorlik. O‘zbekiston
ushbu maqsadlardan 16 tasini milliylashtirish va amalga oshirish vazifasini o‘z oldiga qo‘ygan.
Respublika hududida dengiz havzalari mavjud bo‘lmagani bois, 14-maqsad (dengiz ekotizimlarini
asrash) O‘zbekiston tomonidan milliylashtirilmagan.
Dastur uchta birlamchi shakl orqali ko‘rib chiqiladi: ijtimoiy integratsiya , iqtisodiy o‘sish va atrof-
muhitni muhofaza qilish; va beshta muhim o‘lchovga asoslanadi: odamlar(people),,
farovonlik(prosperity), sayyora, (planet) hamkorlik (partnership)va tinchlik (peace).
Barqaror rivojlanish deyilganda, aholi ehtiyojlarini to‘la qondirish maqsadida kelajak avlod
ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini esa xavf ostiga qo‘ymaslikka asoslangan rivojlanish
tushuniladi. Barqaror rivojlanishni “ijtimoiy”-“iqtisodiy”-“ekologik” uchlikning o‘zaro bog‘liqlikda
rivojlanishiga asoslangan sinergetik samara hisobidan taraqqiy etadigan jarayon sifatida tasavvur
etish mumkin. Barqaror rivojlanishni ta’minlashdagi iqtisodiy yondashuv cheklangan resurslardan
oqilona foydalanishni nazarda tutadi. Ijtimoiy yondashuv global miqyosda ijtimoiy barqarorlik va
madaniy xilma-xillikni ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ekologik yondashuv esa har qanday
ekologik tizimlarning normal faoliyat yuritishini ta’minlashga xizmat qilishi zarur bo‘ladi.
“Barqaror rivojlanish” atamasi ko‘pincha uzoq vaqt mavjud bo‘lgan va uning
asosiy xususiyatlarida
o‘zgarmaydigan xolat sifatida talqin etiladi. Barqaror rivojlanish odatda yagona muqobil va yagona
mumkin bo‘lgan holat sifatida tushuniladi. Shuni ta’kidlash kerakki, barqaror rivojlanish bir necha
yo‘llarda borishi mumkin va uning aosiy sharti rivojlanishni faqat keyingi o‘sish uchun asos
yaratgan taqdirdagina barqaror deb atash mumkin, aks holda kelajakda inqirozni shakllantiradigan
mavjud resurslarning keng sarflanishidir.
Barqaror rivojlanish ikkita asosiy o‘zaro bog‘liq tushunchalarni o‘z ichiga qamrab oladi:
1)
ehtiyojlar
tushunchasi, shu jumladan ustuvor bo‘lgan yo‘nalishlar, xususan aholining eng
kambag‘al qatlamlari mavjudligi uchun zarur bo‘lgan;
2)
cheklanganlik tushunchasi, texnologiya holati va jamiyatni tashkil etish sababli atrof-muhit
insoniyatning hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlarini qondirish qobiliyatidir.
Barqaror rivojlanish iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik kabi qisimlarning samarali o‘zaro ta’sirini
o‘z ichiga oladi va yashil iqtisodiyot barcha joyda ushbu komponentlar o‘rtasida uyg‘un muvofiqlikni
ta’minlashga qaratilgan. Barqaror rivojlanishning chuqur mohiyati ham biosferani, ham
tsivilizatsiyani bir vaqtda saqlab qolishdadir.Barqaror rivojlanishni ta’minlash cheklangan tabiiy
muhitda
aholi
turmush
darajasini
oshirish
va
ishlab
chiqarishni
har
tomonlama
ko‘kalamzorlashtirishni rag‘batlantirish bilan birga yashil iqtisodiyotning asosiy maqsadi
hisoblanadi.
Barqarorlikka
erishish
ko‘p
jihatdan
iqtisodiyotni
yashillashtirishga
bog‘liqdir.Barqarorrivojlanish va “yashillashtirish” kontseptsiyasiga o‘tish zarurati tabiiy kapitaldan
308
foydalanadigan va hozirgi va kelajak avlodlar uchun xavf tug‘diruvchi hozirgi iqtisodiyot
faoliyatining salbiy oqibatlari bilan bog‘liq.
Barqaror rivojlanishni ta’minlash bilan bir qatorda cheklangan tabiiy muhitda
aholi turmush
sifatini oshirish va ishlab chiqarishni tabiat va insonga salbiy ta’sirini oldini olishni har tomonlama
rag‘batlantirish “yashil” iqtisodiyotning asosiy maqsadi hisoblanadi. Barqarorlikka erishish ko‘p
jihatdan iqtisodiyotni “yashillashtirishga” bog‘liq ekani tobora e’tirof etilmoqda.
Barqaror rivojlanish va "yashillashtirish" kontseptsiyasiga o‘tish zarurati tabiiy kapitaldan
foydalanadigan va hozirgi va kelajak avlodlar uchun xavf tug‘diradigan hozirgi iqtisodiyotni salbiy
oqibatlar bilan bog‘liq
Davlatlar tomonidan iqtisodiyotni "yashillashtirish" uchun foydalanishi mumkin bo‘lgan
aosiy vositalar quydagilardan iborat:
- yangi "yashil" korxonalar uchun subsidiyalar va pasaytirilgan soliq stavkalari, soliq ta’tillari
ko‘rinishida qo‘llab-quvvatlash;
- ustav kapitalida o‘z hissasini qo‘shish shaklida qatnashish shaklda ustuvor tarmoqlarni moddiy
ta’minlash;
- ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida “yashil” korxonalar faoliyatini nazorat qilish;
- emissiya kvotalari savdosi;
- ma’naviy va jismoniy eskirgan uskunalarni almashtirish;
- chiqindilarni utilizatsiya qilish va qayta ishlash dasturlarini yaratish;
- ekologik toza texnologiyalar sohasida davlat ta’lim grantlarini ko‘proq ajratish.
Mamlakatimizda yashil iqtisodiyotga o‘tish iqtisodiyotning
energiya samaradorligini
oshirish sohasida boshqaruvni yaxshilashga, tabiiy resurslarni saqlash va ulardan oqilona
foydalanishga, issiqxona gazlarining ajratmalarini kamaytirishga, «yashil» energiyadan
foydalanishni ta’minlashga, «yashil» ish o‘rinlari yaratishga va iqlim barqarorligiga erishishga imkon
beradi.
