451
2-rasm. Neft-gaz sanoatiga kiritilgan moliyaviy innovatsion-investistiyalarning iqtisodiy
ko‘rsatkichlari. 2013-2021 yy. (foizda)
Neft-gaz
sanoatiga
kiritilgan
moliyaviy
innovatsion-investistiyalarning
iqtisodiy
ko‘rsatkichlardan ko‘rinib turibdiki, 2013 yildan 2015 yilgacha neft va gaz sanoatida iqtisodiy
sur’atlar yana yuqorilab bordi. 2017 yildan 2018 yilga
qadar moliyaviy innovatsion-
investistiyalarning o‘zini samaradorligi sohani tubdan o‘zgartirishga qaratilgan harajatlar yuqoriligi
tufayli natijalar pastlab ketgan. Bunga esa asosiy sabab shundaki, 2013 yilda O‘zbekistonda neft va
gaz ishlarini hamkorlik asosida yuritishda ko‘plab xorijiy kompaniyalarning raqobat maydonidagi
ishtiroki tufaylidir. 2019 yildan boshlab barcha ko‘rsatkichlar korxonalarda salmoqli sura’tlarda
o‘sishni
boshladi, bu barqarorlik 2021 yilga qadar o‘suvchi xarakterga ega bo‘ldi. Buning asosiy
sababi, mamlakatimizda keskin raqamlashtirish infratuzilmasiga transformatsiya qilish jarayonlari
innovatsion muhitni va investitsion iqlimni rivojlanishiga turtki bo‘ldi.
“O‘zneftgazqazibchiqarish” AJ faoliyatida moliyaviy innovatsion-investistiyalarning iqtisodiy
ko‘rsatkichlari foizda kichik natijani ko‘rsatsada, mablag‘ga aylantirganda o‘ta yuqori raqamlarga
aylanishini guvohi bo‘lamiz. “O‘zneftgazqazibchiqarish” AJ 2013
yilda neft va gaz sanoatiga
kiritilgan innovatsion-investistiyalarning 0,3%i ulushida egallagan, 2014 yilda esa bu ko‘rsatkich 3
barobarga qisqarib, 0,1%ni tashkil etganini, 2015 yilda 0,05% ni tashkil etgan ko‘rsatkich 2016 yilga
kelib 8 barobarga yuqori natijasiga ko‘tarilgan. 2017-2018 yillarda kamomad kuzatilgan, 2019 yilda
0,05% ko‘rsatkichi 2 barobarga natijani yuqori natijani ko‘rsatgan. “O‘ztransgaz” AJga kiritilgan
moliyaviy innovatsion-investistiyalarning foiz ko‘rsatkichlari “O‘zneftgazqazibchiqarish” AJ va
“O‘zneftmahsulot” AJga nisbatan yuqoriroq bo‘lib, 2013 yilda 7,67% dan 2014 yilda 2 barobarga
yuqori bo‘lgan, 15,35% ni ko‘rsatgan bo‘lib, 2015 yilda 7,88%ga past darajada bo‘lgan, 2016 yilda
1,49%ga past natijani bo‘lgan. 2017 yilda xarajatlar tarkibida sezirarli o‘zgarishlar sababli 4,02% ga
kamomadga kirib, 2018 yilda bu ko‘rsatkich tubdan yaxshilanib 12,79% ga ko‘tarilgan. 2019 yilda
ko‘rsatkich 1,6 barobarga past darajada bo‘lgan bo‘lsa-da, pandemiya
davri uchun bu iqtisodiy
jihatdan yaxshi natija hisoblanadi. Neft va gaz tarmog‘idagi tashish va xizmat ko‘rsatish sohasi
yuqoriligi sabali oshgan. “O‘zneftmahsulot” AJ ko‘rsatkichlarida yillar davomidagi o‘zgarishlar bir-
biridan farq qilib, 2013 yilda -3,39% kamomad bo‘lgan, 2014 yilda 3,52% bilan 2 barobarga yuqori
darajaga ko‘tarilgan. Bu jarayon 2015 yilda ham kuzatilgan, 8,56%ga o‘sdi, 2016 yilda bu ko‘rsatkich
8,56%dan 3,94% ga past darajaga tushib, 2017 yilda 8,64% kamomad bilan natija ko‘rsatgan, 2019
yilda 2018 yilga qaraganda ijobiy natija bilan 1,5 barobarga yuqori darajaga ko‘tarilgan (2.1-jadval).
Umumiy iqtisodiy samaradorlik esa (“O‘zneftgazqazibchiqarish” AJ, “O‘ztransgaz” AJ,
“O‘zneftmahsulot” AJ) sarhisobidan 2013 yilda neft va gaz sanoatiga kiritilgan moliyaviy
innovatsion-investistiyalar 4,58%ni tashkil etgan, ushbu ko‘rsatkich 2014 yilda 4 barobarga yuqorilab
18,97% natijani ko‘rsatgan. 2015 yilda 2014 yilga nisbatan 2,48%, 2016 yilda 2015 yilga nisbatan
6,12% pastroq natijani ko‘rsatgan. 2017 yilda tarmoq korxonalari umumiy hisobda 13,42% kamomad
bo‘lgan, 2018 yilda bu ko‘rsatkich 2 barobarga oshib 14,4%ni tashkil etgan va kamomaddan chiqqan.
0,3
0,1
0,05
0,04
-0,76
-0,05
0,052
0,53
0,53
7,67
15,35
7,88
6,39
-4,02
12,79
8,01
5,438571429
4,867142857
-3,39
3,52
8,56
3,94
-8,64
1,66
2,55
2,728571429
2,817857143
-10
-5
0
5
10
15
20
2013.
2014.
2015.
2016.
2017.
2018.
2019.
2020.
2021.
"O'zneftgazqazibchiqarish" AJ
"O'ztransgaz" AJ
O'zneftmahsulot AJ
452
2019 yilda tarmoqqa kiritilgan moliyaviy innovatsion-investistiya 10,6%ni tashkil etgan bo‘lsa-da,
2018 yilga nisbatan qariyb 4% past natijani ko‘rsatgan, pandemiya davrini hisobga olganda ijobiy
natija hisoblanadi.
Mamlakatimiz neft va gaz sanoatining rivojlanishini ta’minlash uchun, tadqiqot
ishimizda,
birinchi navbatda quyidagi masalalarni echish lozim deb hisoblaymiz: ishlab chiqarishdagi (qayta
ishlash, saqlash, tashish, sotish va boshqalar) xarajatlarni kamaytirish; tarmoqda faoliyatlarni
kengaytirish; xom
ashyo bazalarini mustahkamlash; ishlab chiqarishda ekologik xavfsizlikni
ta’minlashni kengaytirish hamda soha vakillarining malakasini oshirish va ularning bilim va
salohiyatidan unumli foydalanish orqali ularning qo‘nimsizligini oldini olish va boshqalar.
