|
Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
|
| bet | 1/6 | | Sana | 06.10.2024 | | Hajmi | 0,51 Mb. | | #273754 |
Bog'liq tja mustaqil ish
OʼZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
“ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA” FAKULTETI
“ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI AVTOMATLАSHTIRISH” KAFEDRASI
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Adaptiv boshqaruv tizimlari
Bajardi: S12a-20 tja guruh talabasi Irisqulov Jasurbek
Qabul qildi: Rajabov A.T.
Reja:
1. Kirish
2. Kibernetikada adaptiv boshqaruv
3. Moslashuvchan tizimlarning tipik misollari
4. Zamonaviy adaptiv tizimlar
5. Texnologik jarayonlarda adaptiv boshqarish
6. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
Kirish
Boshqarish - bu ob’ekt maqsadlarini shakllantirish va ularni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan rejalashtirish, tashkil etish, rag'batlantirish va nazorat qilish jarayonidir.
Boshqaruvning mohiyati ma'muriy operatsiyalardan iborat bo'lib, u o'zini namoyon qiladi. Boshqarish - oldindan ko'rish (kelajakni hisobga olish va harakat dasturini ishlab chiqish), tashkil qilish (ikki turdagi - moddiy va ijtimoiy - muassasa "organizmini" yaratish), tasarruf qilish (jamoani to'g'ri ishlashga majbur qilish), muvofiqlashtirish ( o'zaro bog'lash, birlashtirish, barcha harakatlarni uyg'unlashtirish) va nazorat qilish (jarayonning belgilangan qoidalarga muvofiqligini ta'minlash).
"Boshqarish" tushunchasining o'zi sof shaklda (fanda) hisobga olinmaydi. Bu qoida tariqasida, kontseptual to'plamda - har doim "tizim" tushunchasi bilan ketadi. Muayyan ob'ekt muayyan boshqaruv tizimi bilan belgilanadi, unda u: ob'ekt, sub'ekt, boshqaruv organi yoki ijro etuvchi organ sifatida qaraladi.
“Tizim” tushunchasini ko‘rib chiqib, “moslashish” tushunchasiga o‘tamiz. Ushbu atama bilan adaptiv boshqaruv, adaptiv tizim va adaptiv model tushunchalari bog'liq.
Moslashuv - bu tizimning parametrlari va tuzilishini o'zgartirish jarayoni va, ehtimol, dastlabki noaniqlik va o'zgaruvchan ish sharoitlari bilan optimal holatga erishish uchun joriy ma'lumotlarga asoslangan harakatlarni boshqarish.
"Adaptiv" atamasi birinchi marta 1964 yilda Robert Gud tomonidan qurbaqalardagi antikor reaktsiyalari uchun orttirilgan immun javobning sinonimi sifatida ishlatilgan. Gude atamalarni sinonim sifatida qo‘llaganini tan oldi, lekin faqat bu atamani ishlatishni afzal ko‘rganini tushuntirdi.
Ehtimol, u plastik bo'lgan va antijenlarning molekulyar shakliga moslasha oladigan antikorlarning paydo bo'lishining o'sha paytdagi aql bovar qilmaydigan nazariyasi yoki ularning substratlari tomonidan ifodalanishi mumkin bo'lgan adaptiv fermentlar kontseptsiyasi haqida o'ylagandir.
Bu ibora deyarli faqat Gud va uning shogirdlari, shuningdek, 1990-yillargacha marginal organizmlar bilan ishlaydigan bir qancha boshqa immunologlar tomonidan ishlatilgan. Keyin u "tug'ma immunitet" atamasi bilan birgalikda keng qo'llanila boshlandi, bu Toll retseptorlari tizimi kashf etilgandan keyin mashhur mavzuga aylandi. Drosophila, immunologiyani o'rganish uchun ilgari marginal organizm.
Immunologiyada qo'llaniladigan "moslashuvchan" atamasi muammoli, chunki orttirilgan immun javoblar fiziologik ma'noda ham adaptiv, ham noto'g'ri bo'lishi mumkin. Darhaqiqat, orttirilgan va immun javoblar evolyutsion ma'noda moslashuvchi va moslashmagan bo'lishi mumkin. Bugungi kunda aksariyat darsliklarda adaptiv atama faqat o'zlashtirilgan so'zning sinonimi ekanligini ta'kidlagan holda qo'llaniladi.
Asosiy belgilar
Moslashuvchan tizimda parametr sekin o'zgaradi va afzal qilingan qiymatga ega emas. Biroq, o'z-o'zini tartibga soluvchi tizimda parametrning qiymati tizim dinamikasi tarixiga bog'liq. O'z-o'zini tartibga soluvchi tizimlarning eng muhim fazilatlaridan biri tartibsizlik chegarasiga moslashish yoki tartibsizlikdan qochish qobiliyatidir. Amalda aytganda, betartiblik chekkasiga uzoqqa bormasdan turib, kuzatuvchi o'z-o'zidan harakat qilishi mumkin, ammo falokatsiz. Fiziklar xaos chekkasiga moslashish deyarli barcha qayta aloqa tizimlarida sodir bo'lishini isbotladilar.
Tizim ichki va tashqi sharoitlarning o'zgarishiga moslasha olsa, adaptiv hisoblanadi.
Bunday tizim boshqariladigan ob'ektning xususiyatlari, boshqaruv maqsadlari yoki atrof-muhit sharoitlarida uning ishlash algoritmini, xatti-harakatlar dasturini yoki optimal holatlarni qidirishni o'zgartirish orqali kutilmagan o'zgarishlar yuz berganda o'z faoliyatini davom ettiradi.
Moslashuvchan boshqaruv (adaptiv boshqaruv) - bu boshqariladigan jarayon haqida to'liq bo'lmagan apriori ma'lumotlarga ega bo'lgan tizimdagi boshqaruv, u ma'lumotlarning to'planishi bilan o'zgaradi va tizim sifatini yaxshilash uchun ishlatiladi.
Moslashuvchan boshqaruvning mohiyati boshqaruv ob'ekti faoliyatining haqiqatda olingan natijalarida, shu kabi murakkab tashkil etilgan tizimlarga raqobatbardosh qarshilikni va jahon bozorining tez o'zgaruvchan sharoitlariga moslashishni birlashtira oladigan xatti-harakatlar modelidan iborat.
Ob'ektni boshqarish tizimining moslashuvchan modeli - bu ob'ektning ichki va tashqi xususiyatlarining xususiyatlarining o'zgarishi natijasida boshqaruv regulyatorining tuzilishi va parametrlarida mos keladigan o'zgarishlar sodir bo'ladigan model. ob'ekt faoliyatining barqarorligi.
Moslashuv mexanizmi tizimga ta'sir etuvchi omillar to'liq yoki qisman noma'lum bo'lgan, tashqi muhit noaniqlik elementlarini o'z ichiga olgan hollarda qo'llaniladi. Moslashish jarayonida tizim ushbu omillar bo'yicha ma'lumotlarni to'playdi va ularning xususiyatlarini belgilaydi.
Zamonaviy korxona boshqaruv tizimi o'z faoliyatini tartibga solishning turli usullarini o'z ichiga oladi. Boshqarish nazariyasiga kibernetika fani muhim hissa qo'shdi, uning predmeti turli sohalardagi boshqaruv jarayonlari edi.
Bu fan murakkab dinamik tizimda axborotni boshqarish, aloqa qilish, nazorat qilish, tartibga solish, qabul qilish, saqlash va qayta ishlash masalalarini o‘rganadi. Kibernetika boshqaruvni “boshqaruv subyekti – boshqaruv tizimining boshqaruv ob’ektiga – murakkab dinamik tizimga maqsadli ta’siri” deb ta’riflaydi.
|
| |
