1. Termoelektrik termometrlarni to‟zilishini izohlab bering.
37
7-ma„ruza: TERMOELEKTR TERMOMETRLARDA IKKILAMCHI
ASBOBLAR: MAGNITOELEKTRIK MILLIVOLTMETR VA AVTOMATIK
POTENSIOMETRLAR.
Reja:
7.1.Termoelektr
termometr
erkin
uchlari
haroratining
o‟zgarishini
kompensatsiyalash usullari.
7.2.Magnitoelektrik millivoltmetrlar.
7.3.Avtomatik potensiometrlar.
7.4.Avtomatik potensiometrlarning o‟lchash sxemasini hisoblash.
Tayanch
iboralar:
Magnitoelektrik
millivoltmetrlar,
erkin
uchlar,
kompensatsiyalash, avtomatik potensiometrlar, potientsiometrik o‟lchash usuli
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5.
7.1.Termoelektr termometr erkin uchlari haroratining o‟zgarishini
kompensatsiyalash usullari.
Termojuft sovuq ulanmalari harorati o‟zgarmas bo‟lgandagina to‟g‟ri o‟lchaydi.
Ammo bu ulanmalar harorati o‟zgarmas bo‟lib qola olmaydi. Shuning uchun
termometrning sovuq ulanmasini o‟lchash ob„ektidan o‟zoqroqqa haroratning
o‟zgarmas zonasiga olish lozim. Shu maqsadda maxsus kompensatsion (uzaytiruvchi)
simlardan foydalaniladi. Haroratning o‟zgarishiga qarab tuzatish kiritiladi.
Sanoatda avtomatik ravishda tuzatish kiritish uchun ko‟prik sxemalar
qo‟llaniladi. (7.1-rasm).
7.1-rasm. Termojuft erkin uchlarining haroratini avtomatik
kompensatsiyalash sxemasi:
1-kompensatsiya ko’prigi; 2-termojuft; 3-millvoltmetr; 4-tok manbai.
Ko‟prik termojuftga ketma-ket ulanadi. Uning R
1
, R
2
, R
3
tomonlari
manganindan, R
4
tomoni esa misdan ishlanadi. Rg qushimcha qarshilik ko‟prikka
38
berilgan kuchlanishni etarli darajada etkazib berish uchun xizmat qiladi. Energiya
o‟zgarmas tok manbaidan olinganda
g
R
ning o‟zgarishiga qarab ko‟prikni turlicha
darajalangan termojuftlar bilan ishlashga rostlash mumkin. Termojuftdan
kompensatsion ko‟prikkacha termoelektrod simlar o‟tkaziladi, ko‟prikdan o‟lchash
asbobigacha esa mis simlar ulanadi.
Termojuft erkin uchlarining darajalanish haroratida ko‟prik muvozanat holatda
bo‟lib, ko‟prikning ab uchlaridagi potensiallar ayirmasi nolga teng bo‟ladi. Erkin
uchlarining harorati o‟zgarishi bilan birga
4
R
qarshilikning qiymati ham o‟zgaradi.
Natijada ko‟prik muvozanati bo‟ziladi va uning
ab
uchlaridagi potensiallar ayirmasi
o‟zgaradi. Bu ayirmaning qiymati erkin uchlaridagi haroratning o‟zgarishi sababli
paydo bo‟lgan TEYKning teskari ishorali qiymatiga teng bo‟ladi.
