39
E
C
M
tes
2
(7.2)
bu
erda S
2
-qayishqoq element hajmidan aniqlanadigan doimiy koeffitsient; Е–spiral
prujinalarning elastiklik moduli yoki cho‟zilgan tolalarning siljish moduli; φ–qayishqoq
elementning burilish burchagi.
Agar
tes
ayl
M
M
, ya„ni muvozanat holatda bo‟lsa,
BJ
C
E
C
1
2
(7.3)
U holda
J
E
B
C
J
Е
В
С
С
2
1
(7.4)
Asbob konstruktsiyalari ko‟rsatkichlariga
bog‟liq, bo‟lgan C, B, Е kattaliklar o‟lchash
jaryonida o‟zgarmaydi, shuning uchun
,
J
К
bu еrda
E
B
C
K
(7.5)
(7.4) ifodadan magnitoelektrik millivoltmetr shkalasi chiziqli ekanligini ko‟rish
mumkin.
Asbob harakatchan tizimining burilish burchagi ramkadan o‟tayotgan tok
kuchidan
tashqari yana termojuft, ulaydigan simlar va millivoltmetrlarning ichki
qarshiliklariga ham bog‟liq:
m
c
T
T
R
R
R
E
K
J
К
(7.6)
bu erda Е
Т
– TEYK; R
T
– termojuft qarshiligi; R
c
–
ulaydigan simlar qarshiligi; R
м
–
millivoltmetrning ichki qarshiligi.
(7.6) ifodadan asbob strelkasining chetlashishi,
TEYK
ning o‟zgarmas qiymatida
zanjirning turli qarshiliklariga bog‟liq ekanligi ko‟rinib turibdi. Shuning uchun
asbobning darajalanishi zanjir tashqi qismining muayyan qarshiligida (R
таш
=R
T
+R
c
)
bajariladi va qo‟shimcha hatolarga yo‟l qo‟ymaslik uchun magnitoelektrik
millivoltmetrni montaj qilish jarayonida shu qarshilik aniq saqlanishi shart. Odatda
40
tashqi qarshilikning darajali miqdori 0,6; 1,6; 5; 15; 25 Om ga teng bo‟lib, asbobning
shkalasi va xujjatida ko‟rsatiladi.
Sanoatda o‟lchash
chegarasi, tashqi ko‟rinishi va gabaritlari turlicha bo‟lgan,
haroratni
o‟lchashga mo‟ljallangan magnitoelektrik millivoltmetrlar ishlab
chiqariladi. Sanoat asboblari 0,5; 1,0; 1,5; 2,0 va 2,5 aniqlik sinfiga ega.
O‟lchash asbobi sifatida ishlatiladigan millivoltmetrli termoelektrlar
komplektining kamchiligi o‟lchash asbobida tok mavjudligidir. Tok miqdoriga, ya„ni
millivoltmerning ko‟rsatishiga TEYK dan tashqari zanjirning qarshiligi ham ta„sir
qiladi:
m
C
t
R
R
R
R
(7.7)
Har bir qarshilikning o‟zgarishi o‟lchashda sodir bo‟ladigan hatoga olib keladi.
Noqulay sharoitda bu hato asosiy hato miqdoridan (aniqlik sinfidan) oshib ketishi
mumkin. Yuqorida aytilganlarning hammasi aniqlik sinfi unchalik yuqori bo‟lmagan
(0,5; 1,0; 1,5; 2,0 va 2,5) jamlovchi hatosining bir necha o‟n
gradusgacha еtishiga
olib keladi.
O‟lchash aniqligi nuqtai nazaridan ishlatilish talablarning oshganligi sababli
hozirgi
paytda
haroartni
termojuft
bilan
o‟lchashda
millivoltmetrdan
foydalanilgandagi kamchiliklardan holi bo‟lgan kompensatsion yoki potensiometrik
usul tobora keng qo‟llanilmoqda.
