122
insonning kasbiy qiziqishi va imkoniyatlari hamda jamiyatning aniq bir kasbiy faoliyat
turiga ehtiyojlarining mutanosibligiga erishishga yo’naltirilgandir.
Kasbga yo’naltirish – mohiyat va samaradorlikni baholash ko’rsatkichlariga ko’ra
ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir. Kasbga yo’naltirishni hal etish vazifalari bo’yicha
ijtimoiy-iqtisodiy, tibbiy- fiziologik va psixologik-pedagogik
mohiyatta ega
muammodir. Kasbga yo’naltirish insonning qobiliyati va iqtidorini maqsadli
rivojlantirishda, uning kasb mahorati, ish qobiliyati va salomatligini asrashga imkon
yaratadi hamda aholini ijtimoiy himoyalash va bandligi sohasidagi davlat siyosatining
muhim elementlaridan biri sifatida namoyon bo’ladi. Kasbga yo’naltirish shaxsning
mehnat salohiyatidan samarali foydalanish, uning ijtimoiy va kasbiy faolligini oshirish
hamda majburiy ishsizlikning oldini olishda muhim rol o’ynaydi. Kasbga yo’naltirish
tadbirlari inson tomonidan o’z kasbiy malakasini oshirishning qulay shakllarini izlash,
ijtimoiy-iqtisodiy tashabbuskorlik, intellektual va mehnat mustaqilligini rivojlantiradi.
YOsh avlodni ongli ravishda kasb tanlashga tayyorlashga, uni har tomonlama va
barkamol rivojlantirishning shart – sharoiti sifatida qaraladi. Bu shaxsning ma`naviy,
aqliy, mehnat, estetik va jismoniy tarbiyasi, ya`ni barcha o’quv – tarbiya jarayoni bilan
uzviy birlikda amalga oshiriladi.
Kasbga yo’naltirish quyidagi qismlarini o’z ichiga oladi:
Kasbiy axborot, kasbiy maslahat, kasbiy tanlov va saralash, kasbiy moslashish.
Kasbiy axborot-ma`lum bir kasbni egallash xohishi bo’lgan shaxsga,
turli
mutaxassisliklarni egallashning shakl va sharoitlariga, kasbiy malakalarning o’sish
imkoniyatlariga, mehnat bozorining holati va ehtiyojiga,
kasbiy qiziqishlarning
shakllanishiga, shaxsning istak va ko’nikmalariga qo’yilgan talablar hamda eamonaviy
kasblarning istiqboli va mazmuni to’g`risidagi ma`lumotlarni to’plash, targ`ibot qilish
chora – tadbirlaridir.
Kasbiy maslahat – kasb tanlash, kasbni yoki faoliyat turini o’zgartirishda
yordamga muhtoj bo’lgan shaxsning individual – psixologik xususiyatlari,
shaxsiy
fazilatlari, kasbiy qiziqishlari, moyilligi, sog`ligi va
mehnat bozori ehtiyojlarini
o’rganish asosida psixolog – maslahatchi bilan ilmiy tashkil etilgan o’zaro muloqot
tizimidan iborat. Kasbiy tanlov va saralash – kasbiy faoliyatning alohida, turlariga
123
yaroqlilik darajasini aniqlashga yo’naltirilgan shaxsning psixofiziologik xususiyatlari
(tanlash) yoki aniq bir kasbga bo’lgan psixofizioligik me`yoriy talablar (saralash)
asosida shaxsni har tomonlama o’rganish tizimidir.
Kasbiy moslashish – ishlab chiqarishda kasbiy faoliyatning ijtimoiy- psixologik
va tashkiliy-texnik sharoitlariga shaxsni moslashtirishga, uni muvaffaqiyatli ravishda
kasbni egallashi uchun shart sharoitlarni yaratishga yo’naltirilgan choralarning
majmuaviy tizimidir.
Professiografiya (axborot, tashxis, korrektsiyalovchi, shakllantiruvchi va kasbiy
tashxis (shaxsni o’rganishning
psixologik, psixofiziologik, tibbiyo va boshqa
usullarining majmui) kasbga yo’naltirishning axborot uslubiy ketma-ketligining asosi
hisoblanadi.
