|
J. S. Salimov, N. B. Pirmatov
|
| bet | 50/172 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 3,86 Mb. | | #108639 |
Bog'liq J. S. Salimov, N. B. PirmatovChulg'amning nomi va
ulanish sxemasi
|
Chulg'am- ning chiqish uchlari soni
|
Fazasining yoki chiqish uchining nomi
|
O'zgaruKlian tok mashinalari cltulg'am fazalari ra cliiqislt uclnarining belgilanishi
|
01.01.19S 7-yi/gacha ishlab diiqarilgan va modernizatsiya qili- nadigan mashinalar uchun illgarisi)
|
01. 01. 1987-yitdan keyin ishlab chiqarilgan mashi- nalar uchun (Vangi)
|
Boshi
|
Oxiri
|
Boshi
|
Oxiri
|
Stator
|
|
|
|
|
|
|
chulg'ami:
|
6
|
Birinchi faza
|
C1
|
C4
|
Ul
|
U2
|
a) ocliiq sxema
|
|
Ikkinchi faza
|
C2
|
C5
|
VI
|
V2
|
|
|
Uchinchi faza
|
C3
|
C6
|
W1
|
W2
|
|
3 yoki 4
|
Birinchi faza
|
Cl
|
|
|
u
|
b)"yulduz'
|
|
Ikkinchi faza
|
C2
|
|
|
v
|
ulanish
|
|
Uchinchi faza
|
C3
|
|
|
w
|
|
|
Nol nuqtasi
|
0
|
|
|
N
|
|
3
|
Birinchi uchi
|
C1
|
|
|
u
|
|
|
Ikkinchi uchi
|
C2
|
|
|
v
|
d) "uchburchak”
|
|
Uchinchi uchi
|
C3
|
|
|
w
|
ulanish
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
11
|
12
|
F1
|
F2
|
SM larning
|
|
|
|
|
|
|
qo'zg'atish
|
|
|
|
|
|
|
chulg'ami
|
|
|
|
|
|
|
Faza rotorli
|
|
|
|
|
|
|
asinxron
|
|
|
|
|
|
|
motoming ro-
|
|
Birinchi faza
|
-
|
_
|
K1
|
K2
|
tor chulg'ami
|
6
|
Ikkinchi faza
|
-
|
_
|
L1
|
L2
|
a) ochiq
|
|
Uchinchi faza
|
-
|
-
|
M1
|
M2
|
sxema
|
|
|
|
|
|
|
b) "yulduz”
|
3 yoki4
|
Birinchi faza
|
Pl
|
|
|
K
|
ulanish
|
|
Ikkmchi faza
|
P2
|
|
|
L
|
|
|
Uchinchi faza
|
P3
|
|
|
M
|
|
|
Nol nuqtasi
|
0
|
|
|
Q
|
d) “uchburchak”
|
3
|
Birinchi uchi
|
|
|
|
K
|
ulanish
|
|
Ikkinchi uchi
|
-
|
|
|
L
|
|
|
Uchinchi uchi
|
-
|
|
|
M
|
(10.1-jadvalga izoh: “~”belgisi ilgarigi standartda bo'lmaganligini
bildiradi).
masofadagi pazlarda joylashgan ikkita o‘tkazgich (sim)ning ketma-ket ulanishidan hosil bo'ladi. Bu masofa taxminan qutb bo'linmasi y«x = 7iD/(2p) ga teng bo‘Iadi (bu yerda: D — statoming ichki diametri; 2p — qutblar soni).
Qutb bo‘Iinmasi x ni pazlar soni Z orqali ham aniqlash mumkin, bu holda chulg'am qadami:
y = t = Z/(2p), (10.1)
Agar y = x bo‘lsa, chulg'am diametral yoki to'la qadamli, y < x bo‘lsa — qisqartirilgan qadamli, y > x bo‘lganda esa uzaytirilgan qadamli chulg‘am deyiladi.
Qo'shni pazlarda joylashgan bitta g‘altak guruhidagi g'altak tomonlari q ta pazlami egallab fazoviy siljish burchagi
a = 27i-p-q/Z (10.2)
bilan faza zonasini hosil qiladi:
q = Z / (2p m), (10.3)
bu yerda m — fazalar soni.
10.4,6-rasmda ko‘rsatilgan stator chulg‘amining har bir fazasi AX, BU, CZ uchta g'altakdan tashkil topgan boiib, tomonlari uchta pazlarda joylashgan, ya’ni q =3. Umuman uch fazali chulg'amda bitta qutb
rasm. Bir qatlamli (a) va ikki qatlamli (b) chulg ‘amlaming g ‘altaklarda joylashishi hamda uch fazali mashina bir- ikki qatlamli stator (Z= 36, 2p= 4, q= 3) chulg‘amida «A» fazasi g‘altaklarining joylashish sxemasi (d).
2p=4, q=2, a=l) (a) va statorda g‘altaklaming joylashishi (b).
boMinmasida 3q pazlar joylashgan bo'ladi, q=l bo‘lganda esa har bir qutb tagida bir fazaning bitta g‘altagi joylashgan boMadi.
Seksiya tomonlarining pazlarda joylashish tartibi va pazlardan tashqari qismining joylashtirilishiga qarab chulg‘amlar bir qatlamli, ikki qatlamli va bir-ikki (kombinatsiyalangan) qatlamli boMadi. Agar pazda seksiyaning faqat bitta tomoni joylashgan boMsa — bir qatlamli (10.5,<7-rasm), pazda seksiyaning yuqorgi qatlami va boshqa seksiyaning pastki qatlami ustma- ust joylashgan boMganda esa — ikki qatlamli (10.5,/>-rasm) chulg‘am deyiladi. Bir-ikki qatlamli konsentrik chulg‘amlarda (10.5,6) boMgan mashinalarda qoMlaniladi.
Bir qatlamli chulg'amni qisqartirilgan qadamli qilib boMmaydi, bu ulaming asosiy kamchiligi hisoblanadi. Chulg‘am qadami qisqartirilmagan boMsa mashina havo oraligMdagi magnit maydonning shaklida yuqori garmonikalarning boMishi qo‘shimcha isroflarning oshishiga, mexanik xarakteristikada o‘pirilish (ya'ni keskin pasayish)lar vujudga kelishiga va g‘uvillashining oshishiga olib keladi.
Lekin o‘zining oddiyligi, arzonligi va chulg‘am seksiyalarini pazlarga joylashtirish texnologiyasida mexanizatsiyani toMa qoMlash mumkinligi tufayli bir qatlamli chulg'amlar kam quwatli (ya’ni quwati 10+15 kW gacha bo‘lgan) mashinalarning stator chulg‘ami uchun keng qoMlanilmoqda. 10.6-rasmda bir qatlamli chulg‘amning amalda keng qo‘llaniladigan turi, ya'ni bir qatlamli konsentrik chulg‘am sxemasi ko‘rsatilgan (Z = 24, 2p = 4, q = 2, «=1). O'zgaruvchan tok elektr mashinalarining chulg‘amlari fazalar soniga ko‘ra bir, ikki va uch fazali bo‘lishi mumkin; seksiyalarining shakliga va ulanishiga ko‘ra esa sirtmoqsimon va to‘lqinsimon turlarga bo‘linadi; ularning qadamlari tegishlicha 10.7,« va 10.7,()-rasmlarda ko'rsatilgan.
Ikki qatlamli sirtmoqsimon chulg‘amlar turbogeneratorlarda va umumiy maqsadli o‘zgaruvchan tok elektr mashinalarida keng qo‘llaniladi.
Mashinaning har bitta qutbiga va fazasiga to‘g‘ri keladigan pazlar soni q butun songa teng bo‘lgan sirtmoqsimon chulg'am umumiy maqsadli o'zgaruvchan tok mashinalarida keng qo'llanishini e’tiborga olib quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz.
m isol. Berilganlar, ya’ni: pazlar soni Z =24 va qutblar soni 2r =4 bo‘lgan uch fazali (m =3) chulg‘amni hisoblash, yoyma sxemasini chizish va uning asosida parallel shoxobchalar hosil qilish hamda chulg'amning pazlardagi EYK lar yulduzini qurish talab etiladi.
Bu holda mashinaning har bitta qutbiga va fazasiga to‘g‘ri keladigan pazlar soni “q” quyidagicha topiladi:
q = Z / (2p ■ m) = 24 / (4-3) = 2. (10.4)
Tish bo‘linmasida ifodalangan qutb bo'linmasi quyidagicha topiladi: t = Z / (2p) = 24 / (2-2) = 6. (10.5)
0‘zgaruvchan tok mashinada MYK (yoki EYK) ning o‘zgarish shaklini sinusoidal shaklga yaqinlashtirish maqsadida chulg‘amning qadami taxminan y * 0,833-t ga teng bo‘lgan qisqartirilgan qadam tanlanadi. Shu sababli chulg‘amning tish boMinmasida ifodalangan qadami quyidagiga teng bo'ladi:
10.7 -rasm. Sirtmoqsimon (a) va to ‘Iqinsimon (b)
chulg'amlaming seksiyalari.
y = 0,833 - t = 0,833 -6 = 5.
Bu chulg‘amning sxemasi 10.8-rasmda ko‘rsatilgan. Bu chulg‘am sxemasining tuzilishi quyidagicha tushuntiriladi: dastawal pazlaming ustida joylashgan g‘altaklar tomonlarini harqaysi zonada ikkita pazdajoylashgan tomonni (q= 2) faza zonalari bo‘yicha taqsimlab chiqamiz. Agar 1 va 2- pazlarni “A” faza zonasi uchun ajratilsa, u holda “B” faza zonasiga 5 va 6-pazlarni ajratish kerak bo‘ladi, chunki “B” faza “A” fazaga nisbatan 120° ga siljigan bo‘ladi, ya’ni 2 ta zona 60° dan yoki 4 ta (120°/a = = 120° / 30° = 4) pazga ciljigan bo‘lishi kerak (1+4 = 5; 2+4 = 6). «C» faza zonasi ham «B» faza zonasiga nisbatan 120° ga siljib, 5+4=9 va 6+4 = 10 pazlarni egallaydi. Keyingi qo‘sh qutb bo'linmasi davomida ham (pazlar 13^-24) “A”, “B” va “C” zonalarning almashib kelishi shunday tartibda amalga oshadi (“A” faza zonasiga 13, 14-pazlar; “B” faza zonasiga 17, 18-pazlar; “C” faza zonasiga 21, 22-pazlar to‘g‘ri keladi). Demak, ustki qatlam shu tarzda taqsimlanadi.
Boshqa faza zonalarini ham “A”, “B”, “C” fazalar bo'yicha taqsimlab chiqamiz va ulami mos ravishda “X”, “Y”, “Z” bilan belgilaymiz. Bunda “A” fazaga tegishli “X” zona uchun “A” zonaga nisbatan t =6 taga siljigan pazlarni ajratamiz, ya’ni 1+6 =7, 2+6=8, 13+6 =19, 14+6 = 20-pazlar. Xuddi shunday “Y” zonaga 5+6 =11, 6+6 =12, 17+6 =23, 18+6 = 24-pazlarni, “Z” zona uchun esa 9+6 =15, 10+6 =16, 21+6 = 27—24 =3, 22+6= 28 —24 = 4-pazlami ajratamiz. Shu tarzda pazlaming ustki qatlamidagi g‘altaklar tomonlarini fazalar zonasi bo‘yicha tarqalishiga ega bo‘lamiz.
“A”, “B”, “C” va “X”, “Y”, “Z” zonalar orasidagi farq shundaki, g‘altaklarning tomonlaridagi EYK lar faza bo‘yicha 180° siljigan bo‘ladi, chunki ular magnit maydonda bir yoki toq son qutb boMinmasiga siljigan boMadi. Ko‘rayotgan misolimizda qadam bir tish boMinmasiga qisqartirilgan, shuning uchun pazlarning pastki qatlamidagi g‘altaklar tomonlari, 10.8-rasm yuqori qismining pastki qatorida ko‘rsatilganidek, chap tomonga bir tish boMinmasiga siljiydi. Pastki tomonlarni zonalar bo‘yicha boMib chiqmasa ham boMadi, chunki g‘altaklarning pazlardan tashqari qismlarini chizganda o‘z-o‘zidan kelib chiqadi.
Shuni ta'kidlash lozimki, 10.8-rasmdagi “A”, “Z”, “B”, “X”, “C”, “Y” zonalarning har bir zonada q ta paz bilan qo‘sh qutb bo'linmasi davomida almashib kelishi faza zonasi 60° boMgan har qanday uch fazali chulg‘am uchun taalluqli boMib, yuqoridagi hisoblashlarga hojat yo‘qdir.
qatlamli chulg‘am g'altaklarining statorda joylashishi (a) va sirtmoqsimon chulg‘amning (Z = 24, m =3, 2p = 4, y — 5) yoyma sxemasi (b).
Faza bo‘yicha pazlarning tarqalishini chulg'am pazlaridagi g'altak (yoki o‘tkazgich)laming EYK lari yulduzi (10.9-rasm) yordamida ham amalga oshirish mumkin.
Qo'shni pazlar o‘tkazgichlaridagi EYK larning faza bo‘yicha siljish burchagi a ko‘rilayotgan misolda quyidagicha topiladi:
a = p -3607 Z = 2 • 3607 24 = 30°.
Pazlardagi g'altaklar tomonlari EYK larining vektorlari qo‘sh qutb bo‘linmasi davomida aylanib kelishi (1-U2 vektorlar) EYK vektorlarining yulduzi q butun son bo‘lganda, mos keluvchi pazlaming (1 va 1 + 12 = 13 hamda shunga o‘xshashlar) EYK lari ustma-ust tushganliligi uchun faza bo‘yicha takrorlanadi (10.9-rasm). Agarda birinchi ikki vektomi “A” zonasi uchun (1; 2 va 13; 14-vektorlar) ajratsak (10.8-rasm), u holda “B” va “C” zonalardagi vektorlar “A” zona vektorlariga nisbatan 120° va 240° ga siljigan bo‘ladi. “X”, “Y”, “Z” zonalarining vektorlari esa “A”, “B”, “C” zonalar vektorlariga nisbatan 180° ga siljigan bo‘ladi. Natijada
rasmdagi yuqori qatorda ko‘rsatilgan zonalar bo‘yicha pazlaming tarqalishiga ega bo‘lamiz.
rasmdagi sxemada har bir paz uchun ikkita o‘tkazgich (g‘altak tomonlari) chizilgan. Ularning chap tomonlari yuqori qatlamga, o‘ng tomonlari esa pastki qatlamga joylashgan deb hisoblaymiz. g‘altaklami
10.9-nm Wl Sr-msmdm tam tnm^m cfoutg ‘amning pazfardagi o ‘tkazgichlar EYKBm’i Cm) vm g'aHtakkar EYK km jmktuzlari (b).
yuqoii ttoHSKMnlaridaii boshlafo nomerlab chiqamiz. Qo‘shni pazlardagi g*akakllaramg EYK lari ham 30* g; s& igan bo‘ladi, demak, pazlardagi g^akaklaro^kazgkhlarini eg EYK lari yulduzini (10.9,fl-rasm) g‘altaklar EYK Baarii jmddun (10.9rl>-iasm) deb qarash mumkin. Har bir g'altak gunihllari dhegararida q =2 g‘allaklar ketma-ket ulanadi.
Slraiiraiday qillib, “A* ikra nacfaim (10.9,ff-rasm) 4 ta, ya’ni 1—2, 7— 8„ 13-14ra 119—20-g‘akaklar guruhiga ega bo‘lamiz. Barchaguruh EYK lari toir-fcm Mfcan tjo'shiilishi uchun ular ketma-ket ulangan, 7—8 va 19—20-pfflrfflWaresa 1—2 va 13—14 (1—2-guruh oxirlari 7—8-guruh oxiriari bilan uibmgan) guruhlarga r s atan teskari bo‘ladi (10.9,6-rasmda minus ’” isfaoiraliii paz raqpmlari). Boshqa iazalardagi guruhlaming ulanishi ham xuddi sfaunday usul bilan amalga 06hiriladi.
“X*, “Y’r„ “Z”' zonabrdagi g‘altak guruhlarining chulg‘amda teskari ullanRsfaii sfatn zonalardagi g‘akak EYK vektorlarining 180* ga burilganiga ekvrvaBanl (teng kuchli)d.ii. Bunda 10.9, a-rasm o‘mtga 10.9,6-rasmdagi g‘alakllar EYK lari diagraimnasiga ega bo‘lamiz. Bu diagramma uchta sektotrdam trmfea- 'bo1)®*, q = 2 yoy va fazadagi g‘altaklar sqniga, mos faolida 2pq = 2-2-2 = 8 vektotrdan ibwat. Har bir fazadagi EYK lar mos sektoudag gV * EYK kri vektorlarining yigindisaga teng. Demak, faamtma fezadagi EYK larbnr-fcsriga teng va faza *>‘yicha 120* ga siljigan fco‘HadL
rasmda “A*„ “B" va “C fazalaming bosh uchlari o'mida bir- biriga misbatan 120* ga sipgan 1, 5 va 9 g‘altaklaming bosh uchlari ofingarr. “X”, “Y* va “Z* faalaming oxirgi uchlari o‘mida 19, 23 va 3
g‘akaikJaamiing fcosfalartisfai mos keladi.
fazasidagi g‘altaklar guruhlarining soni qutblar soni 2r ga teng. Har bitta qutbga va fazaga to‘g‘ri kelgan pazlar soni q butun son bo‘lsa a = 2p gacha bo‘lgan bir xil qiymatli va fazalari mos boigan EYK lar hosil boiadigan parallel shoxobchalar (a) ni bajarish mumkin. Masalan, ko‘rilayotgan (2p=4) chulg‘amda a = 1; 2 yoki 4 ta parallel shoxobcha bajarish mumkin (10.10-rasm).
Uch fazali ikki qatlamli toilqinsimon chulgamlar. Katta quwatli ko‘p qutbli o‘zgaruvchan tok mashinalarida, xususan, gidroge- neratorlarda magnit oqimning kattaligi va g'altaklar sonining ko'pligi tufayli stator chulg‘amining zaruriy kuchlanishi g‘altakdagi o‘ramlar soni w^. = 1 bo‘lganda erishiladi. Bu holda ikki qatlamli chulg‘am har qaysi pazda faqat ikki o'tkazgich yoki katta kesimli steijenlarning pazdan tashqari qismlarini maxsus payvandlash yo‘li bilan hosil qilinadigan o'ramlardan iboral bo‘ladi. Bunday chulg‘amni sterjenli chulg‘am deyiladi.
Sterjenli to‘lqinsimon chulg‘amlar asosan katta quvvatli gidrogeneratorlaming stator chulg‘ami uchun hamda o ‘rta va katta quwatli faz.a rotorli asinxron motorlaming rotor chulg'ami uchun qo‘llaniladi, chunki bu holda g‘altak guruhlarini o‘zaro ulashlaming kamayishi hisobiga misni tejashga va chulg‘amni tayyorlash uchun mehnat sarfming
kamayishiga erishiladi. Bu iqtisod ayniqsa ko‘p qutbli o'zgaruvchan tok mashinalarida, masalan, gidrogeneratorlarda anchagina bo'ladi.
misol. Quyidagi berilganlar bo‘yicha to'lqinsimon chulg'amni o‘rganish talab etiladi: Z = 24, m = 3, 2p = 4, q = 2, y, = 5, y2 = =7, p = 5 / 6.
0‘zgaruvchan tok to‘lqinsimon chulg'amda pazlar soniga teng bo‘lgan g‘altaklarning umumiy soni uchga bo'linishi talab qilinadi. Bunday chulg'amni hosil qilish uchun
y„a, = Z/p = 6q (10.6)
natijaviy qadam qo'llaniladi.
Chulg'am to'lqinining har xil qutblar ostidan ketma-ket o‘tishida magnit maydonda siljish bo‘lmaydi, lekin to'lqin boshlang‘ich o‘tkazgichga aylanib (qaytib) kelganda, natijaviy qadam unga nisbatan bitta steijenga (orqaga yoki oldinga) sun’iy siljish qilinadi va bundan keyin una, qadam bilan yangi o‘tish boshlanadi.
Uch fazali ikki qatlamli steijenli to‘lqinsimon chulg‘am sxemasi (10.8-rasmdagi sirtmoqsimon chulg‘amga oid berilganlar bo‘yicha) 10.11 -rasmda tasvirlangan. Faza zonalari bo‘yicha pazlaming taqsimlanishi va g‘altak tomonlari (o‘tkazgichlari) EYK lari yulduzi ikki qatlamli sirtmoqsimonniki bilan bir xil bo‘ladi. Sxemani ko‘rib chiqish o‘ng‘ay bo‘lishi uchun chulg‘am sxemasining chizmasi 10.8-rasmdagiga nisbatan boshqa joydan qirqilgan holda tasvirlangan. 10.11-rasmdagi sxemada “A” fazaning boshlanishi Ns 2 o‘ramdan, ya’ni 2-pazning ustki qatlamidan boshlangan. Bu o‘ramni hosil qilish uchun pazlar sonida hisoblanadigan to‘la qadam yt = t = Z/ (2p) = 24/ 4 = 6 dan bittaga qisqartirilgan (P = y/r =5/6= 0,833; y, = yT,-p = 6 ■ 0,833 = 5), ya'ni 2 + y, = 2 + 5 qadamdagi Nq 2 o'ramning oxiri (7-pazning pastki qatlami)dan to‘la qadamga nisbatan bittaga uzaytirilgan u2 = 7 qadam bilan N° 14 o‘ramga o‘tiladi va bu o‘ramning oxiri (19-pazning pastki qatlami)da yakor (stator) to‘la (“p” ta, ya’ni juft qutblar soniga teng bo‘lgan p = 2 o‘ram aylanib chiqiladi.
Yakomi ikkinchi o‘tishda Ne 14 o‘ramning oxirini Ne 1 o‘ram boshiga ulash bilan boshlanadi. Bu ulanish boshqa ulanishlarga (masalan, Ne2 va Ne 14 g‘altaklar orasidagi ulanish 7 ta tish bo‘linmasiga teng) nisbatan qisqa. Yakorni ikkinchi aylanishda yana p = 2 ta (Ne 1 va Nel3) g‘altak o‘tiladi va bu aylanishni 18-pazning pastki tomoni (10.11-rasmda l(o))dan chiqish bilan tugaydi (bunda indeks “(o)” — oxiri degan ma'noni beradi). Berilgan misolda q = 2 boigani uchun shu bilan yakor atrofini aylanib
o‘tishning birinchi sikli tugaydi. Bitta qutbga va har bitta fazaga to‘g‘ri keladigan pazlar soni q = 3, 4 va undan ko‘p bo‘lganda bu sikl 3, 4 va boshqa o‘tishlar (aylanib chiqishlar)ni o‘z ichiga olib, bunga chulg‘amning “pq” o‘ram (ya’ni g‘altak)lari kiradi (berilgan misolda 2x2=4 o‘ram), ya’ni fazaning barcha 2rq g‘altaklarining yarmi kiradi.
rasmda “A” fazani aylanib o‘tishning ikkinchi sikli (2(A)ning oxiri) N° 19 g‘altakning pastki tomoni (ya’ni N° 24 pazning pastki tomoni)dan boshlangan, bunda (berilgan holda) fazaning barcha o‘ramlari 1(h)2(A) ulagich orqali ketma-ket ulangan. Aylanib o‘tishning ikkinchi sikli teskari yo'nalishda amalga oshiriladi, shu bilan birga q = 2 aylanib o‘tishda 20, 8, 19, 7 pazlardagi g‘altaklami qamrab oladi va fazaning oxiri “X” bilan tugaydi. “B” va “C” fazalardagi ulanishlar ham shunga o‘xshash bajariladi. 0‘zgaruvchan tok mashinasining qutblar sonidan qat’iy nazar chulg‘am har qaysi fazadagi aylanib o‘tishlar sikllarini ulaydigan uchta ulagichdan iborat bo‘ladi.
Shunday qilib, to‘lqinsimon chulg‘amning har bitta fazasi har qaysida “pq” g‘altak bo‘lgan ikkita qismdan tashkil topgan. Bu qismlami parallel ulasa ham bo‘ladi. Bu holda toiqinsimon chulg‘am o‘ng‘ay bajariladigan a = 2 parallel shoxobchalarga ega boiishi mumkin.
Ta’kidlash lozimki, qisqartirilgan qadamli toiqinsimon chulg'amlar sirtmoqsimon chulg'amlardagi singari mashinaning elektromagnit xossalarini yaxshilaydi, lekin chulg‘amning birinchi qisman qadami y, bittaga qisqartirilib, ikkinchi qisman qadami y2 esa bittaga uzaytirilgani
rasm. Uch
fazali ikki qatlamli to ‘Iqinsimon chulg ‘am sxemasi (Z = 24, m = 3, 2p = 4, q = 2, y, = 3, y2 = 7, P = 5 / 6;
«b» — boshi, «o» — oxiri.
tufayli chulg'amning pazlardan tashqari qismining umumiy uzunligi o'zgarmaydi va, demak, mis tejalmaydi.
Ikki qatlamli steijenli to‘lqinsimon chulg'amlar o‘rta va katta quwatli faza rotorli asinxron motorlaming rotor chulg'amini bajarishda ham keng qo'llaniladi. Bu holda chulg‘am to‘la qadam (y = t) bilan bajarilib, uning A, B, C boshlari va X, Y, Z oxirlari, rotor massasini muvozanatlash maqsadida, aylana bo‘yicha bir tekis taqsimlanadi.
0‘zgaruvchan tok mashinalari chulg‘amlaridagi elektr yurituvchi kuchlar
Sinxron va asinxron mashinalarda aylanma magnit maydon hosil qilish usullari har xil bo‘lsa ham (masalan, sinxron generatorda rotor bilan biiga aylanadigan qo‘zg‘atish chulg‘amiga o‘zgarmas tok berib aylanma magnit maydon hosil qilinsa, uch fazali asinxron motorda esa bunday maydon stator chulg'amidan uch fazali tok o‘tganda hosil bo'ladi), stator chulg‘amida elektromagnit induksiya qonuniga asosan aylanma magnit maydon tufayli EYK laming hosil bo'lish jarayoni bir xil kechadi.
Sinxron generatorlaming stator chulg‘ami o‘tkazgichlariga (o'ramlariga ham) nisbatan har xil qutbiylikdagi (ishoradagi) qutblar navbatma-i navbat o‘tishi tufayli hosil bo‘ladigan EYK o‘z yo‘nalishini o‘zgartirib turadi, ya’ni o‘zgamvchan bo‘ladi. Magnit maydon bir marta aylanganida o'tkazgichdagi EYK ning davri “p” ga, “n” ta aylanganida esa “pn” ga teng bo‘ladi; demak, uning chastotasi: f, = pn / 60.
Mashina havo oralig‘ining “x” nuqtasidagi o'tkazgich EYK ning oniy qiymatini aniqlash formulasi umumiy hol uchun quyidagicha yoziladi:
(10.7)
Bundan, rotoming burchak tezligi v ni o'zgarmas qilinganda va stator chulg‘ami o‘tkazgichining aktiv (magnit maydon ta’siridagi) uzunligi /5 = const bo‘lganligi tufayli, EYK magnit maydonga mutanosib ravishda o‘zgarib, uning vaqt bo‘yicha o‘zgarish shakli mashina havo oralig'idagi magnit induksiya V8 ning qo‘sh qutb bo‘linmasi (2i)dagi taqsimlanishini takrorlaydi.
Umumiy holda induksiyaning taqsimlanish shakli nosinusoidal xarakterda bo'ladi. Induksiyaning egri chizig'i absissalar o‘qiga va qutblar o‘qiga nisbatan simmetrik bo‘lganligi tufayli, bu egri chiziqni Fure qatoriga yoyganda, unda faqat toq garmonikalar bo'ladi (10.12-rasm). Ulami
rasm. Ayon qutbli sinxron generatorda qo‘zg'alish hosii qilgan magjaii maydon induksiyasi garmonikaiarmmj mashi s havo oralig‘idagi stator yuzasi bo'lab taqsimlanishi;
b — qutb uchligi kengligi.
oid qutblar sonining oshishi va mos ravishda qutblar bo‘linmasaining kamayishi ulaming tartibiga bog‘iiq bo'Ladi; bu esa uiaming o^go xas xususiyati fazoviy garmonikalar deyiladi, chunki bu garnnonikalar induksiyasining taqsimlanishi fazoviy koordinatalarga bog‘liq boiib, vaqtga esa bog'liq emas. Bu garmonikalaiga hisobiaiKidi.
|
| |
