-§.Tajriba sinov ishlari olib boorish va undan olingan natijalar

Biz kuzatgan, darslarni taxlil qilib organganlarimiz asosida quyidagicha tajribalar olib bordik.

Buning uchun maxsus amaliy san’atning naqqoshlik faniga oid tajriba-sinov ishlarining dasturi va metodikasi ishlab chiqildi.

Dissertasiyaning tajriba-sinov ishlari maqsadi: kollejlarda naqqoshlik misolida amaliy san’atning rivojlanishini o’quvchilar talimiy ishlarini o’tkazish, metodikasini ishlab chiqish va sinab ko’rib yaxshi tomonlarini aniqlash bo’ldi.

Kollejlarda naqqoshlikni o’rganish bo’yicha tajriba-sinov ishlarining vazifalariga shunday muhim jihatlarni belgiladim;

• 
  naqqoshlik san’atining ta’limiy o’rganilishidagi imkoniyatlarni aniqlab olish;
  
• 
  naqqoshlik fanining amaliy san’atdagi o’rnini aniqlash;
  
• 
  naqqoshlikning o’qitilishi jarayonini, o’tilishini o’rganib olish;
  
• 
  naqqoshlik san’atiga oid dars ishlanmalarimizni amalda sinab ko’rish;
  
• 
  amaliy san’atga oid naqqoshlik san’ati fanini kompyuter texnologiyalari asosida o’rganishni takomillashtirish.
  

Biz o’z maqsad va vazifalarimizni belgilanganidek amalga oshirish uchun kerakli materiallarni tayyorlab oldik. Bunda reja, dars ishlanmalarni o’qitishga oid didaktik materiallar, o’quvchilarning naqqoshlikka oid bilimlarini o’rganib, sinash uchun uning mezonlari belgilandi. Shuningdek bir qancha mavzuga oid testlar, so’rovnomalar ham tayyorlandi. Shuning bilan birga kollejdagi biz tajriba qilayotgan o’quvchilar bilimi birinchi bosqichda ham sinab ko’rildi.

Biz bergan materiallar asosida o’qituvchi o’quvchilar naqqoshlik san’ati, rivojlanishi tarixi, naqqosh ustalar, tarixiy me’morchilik obidalarining bezakli jihatlarini kompyuter texnologiyalari asosida bilishi ham ko’rib chiqildi. O’quvchilar amaliy san’atining naqsh turiga ekanligi sinaldi. Mana shu masalalar biz o’raginib, tajriba qiladigan ishimizda asos bo’lib xizmat qildi.

Tajriba-sinov ishlarini olib boorish uchun tanlab olgan kollejlarda amaliy san’atning naqqoshlik fani o’qitilishi, o’qituvchilarning darslarda qo’llanilayotgan usullari, dars ishlanmalari, darsdan keyingi faoliyatlarning olib borilishi ham aniqlanadi.

Tajriba-sinov ishlari uchun kerakli meteriallar tanlashga biz asosan e’tiborimizni quyidagi ikki omilga qaratish lozim deb bildik.

1. 
   Naqqoshlikni o’rganish va undan foydalanishda naqqoshlik san’atiga oid asarlarni to’g’ri tanlash, olingan materiallarni tizimlashtirish, foydalanish yo’llarining bir necha variantlarini tayyorlab tavsiya etish.
   
2. 
   Naqqoshlik va amaliy san’atni yaxshi o’zlashtirgan o’qituvchilar naqqoshlikni ham o’z ish faoliyatida foydalanayotganlaridan ishonch hosil qilish, o’rganish, o’z faoliyatimizda ham undan foydalanish.
   

• 
  Amaliy san’atga oid materiallarning estetik ko’rinishi.
  
• 
  Tanlangan materiallar yuksak badiiy saviyada bo’lishiga erishish.
  
• 
  Naqsh va amaliy san’at buymlari o’quvchilarning yoshiga, xususiyatlariga va kompyuterni bilish darajasiga mos bo’lishi.
  
• 
  Materiallar o’quvchilarning qobiliyatlariga ham to’g’ri kelishi.
  
• 
  Naqsh va amaliy san’at durdonalarini to’g’ri tahliliy ko’rinishlari.
  

1. 
   Naqqoshlik va amaliy san’at bilan o’quvchilarni yaqindan tanishtirish,
   
2. 
   O’quvchilarga kompyuter texnologiyalari asosida naqshlar andozalaridan chizdirish,
   
3. 
   Naqqoshlikga doir referat yoki konspektlarni kompyuterda yozdirib borish,
   
4. 
   Qo’lda va kompyuterda chizilgan naqsh naqsh elementlari va ranglarini farqlashni o’rganish,
   

Amaliy: 1. Paint dasturida naqsh chizish uslublari - 2 soat;

2. Power Point dasturida naqsh elementlaridan taqdimotlar yaratish bosqichlari - 2 soat;

3. Corel DRAW dasturida naqsh elementlarini chizish bosqichlari - 2 soat.

Bunday berilishiga sabab o’quvchilarda kompyuter savodxonlikni oshirish, dizaynerlik qobiliyatini shakllantirish, amaliy san’atga doir qiziqishlarini takomillashtirishdan iborat.

Pedagogika fanlari doktori, professor S.S.Bulatovning «O’zbek xalq amaliy bezak san’ati» nomli kitobining «Naqqoshlik» bo’limida naqsh elementlarini chizish va o’qish metodikalari yoritib berilgan.

Biz tajrida-sinov ishida kollej o’quvchilarini yuqorida keltirilgan 16 nomdagi so’rovnoma asosida o’tkazdik. Uning natijasi oldiniga shunday bo’ldi.

Mana shu savollarga 100 ga yaqin o’quvchilardan javoblar oldik natijasi quyidagicha bo’ldi.

1-jadval

O’quvchilarning aniqlovchi so’rovnomaga berilgan javoblari haqida.

O’tkazilgan tadqiqotimizning natijalarini tahlil qilar ekanmiz shunday natijalar olindi. O’quvchilarning naqqoshlik va amaliy san’at rivojlanishi o’sishi tajriba qilingan sinfda yuqori ko’rsatkichlar 31% ni, nazorat sinflaridagi bu ko’rsatkich 26%ni tashkil qilganini ko’rdik. O’z-o’zini ko’rinib turibdiki farqi bir-biridan 5% tashkil etmoqda. Bu biz taklif qilgan metodikaning to’g’ri ekanligini ko’rsatib turibdi. Huddi shunday qaraydigan bo’lsak o’rtacha ko’rsatkichlar ham ancha farqlanganini ko’rish mumkin bo’ldi. Past ko’rsatkichlar esa yuqori va o’rta ko’rsatkichlar hisobiga nazorat sinflarida anchaga oshgan. Tarjiba-sinov sinflarida bu ko’rsatkichlar sezilarli darajada kamayganligini ko’rdik. Tajriba-sinov natijalaridan olgan ma’lumotlarimiz asosida ishlarni ijobiy baholash uchun imkoniyat paydo qildi. Bu naqqoshlikga oid mavzuda olib borilgan tajriba-sinov ishlarimiz natijasi yaxshi bo’lganligini hamma ko’rsatkichlarda ko’rdik. O’quvchilar naqshlarni kompyuter asosida chizish ancha yaxshi bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lishdilar. O’tkazilgan tadqiqot ishlarimizning natijalariga ko’ra quyidagicha xulosalarga kelishimizga imkon yaratildi.

1. Ikki yil davomida olib borgan tadqiqotimiz shuni ko’rsatdiki, kollejlarning tasviriy san’at (amaliy san’at) da o’qiydigan o’quvchilarini naqqoshlik rivoji bilan tanishtirish ularda nafosatni idrok etish, mulohaza yuritdik, amaliy san’atni kompyuter asosida o’rganishga ko’proq e’tibor berilishi lozim.

2. Amaliy san’atni o’tiladigan kasb-hunar kollejlarida nazariy metodik tadqiqot natijasi ko’rsatishicha naqqoshlik san’atini o’qitishga etarlicha kompyuter grafikasi dars soatlari ajratilgan emas.

3. Amaliy san’atni o’qitish masalasida kasb-hunar kollejlarida darslarga kerakli naqsh namunalarini kompyuter asosida o’rgatishga etarli darajada vaqt ajratilmagan. Naqsh elementlarini chizishda kompyuterlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

4. Kollej o’quvchilarini naqqoshlik haqida va amaliy san’at turlari to’grisidagi bilimlarini oshirish zarurati bor. Buning uchun ko’proq amaliy ishlarni kompyuter asosida bajarish ham lozim bo’ladi.

Kompyuter texnologiyalaridan ta’lim tarbiya tizimida, jumladan, naqqoshlik san’atini o’rganishda foydalanish avvalo, ta’lim oluvchilarning texnik-texnologik fikrlanishini o’stiradi, tafakkurini kengaytiradi, turli xil shakllarni tuza olishini takomillashtiradi. Ayniqsa internet ma’lumotlaridan foydalanish, bu sohadagi xalqaro tajribalarni ham uzlashtirishga va ularni o’z faoliyatida keng qullashga ham yordam beradi.