modelga yo‘l ochiladi. Ikkinchi tomondan esa, strukturali modellarni tahlil qilish ob'ektning tashqi
o‘zgarish shartlarini takomillashtiradi.
EHMning vujudga kelishi bilan modellashtirishning yangi yo‘nalishi paydo bo‘ldi. Model
yaratish va unda tajribalar o‘tkazishda EHM katta rol o‘ynaydi. Bunday modellar
imitatsion
modellar
deyiladi. Iqtisodiy jarayonlar va voqealarning matematik modellari
iqtisodiy matematik
modellar
deyiladi. Amaliy maqsadlarda iqtisodiy-matematik modellar iqtisodiy jarayonlarning
umumiy xossalari va qonuniyatlari bo‘yicha
nazariy-analitik modellarga
, konkret iqtisodiy
masalalarni yechish (iqtisodiy tahlil, bashoratlash va boshqarish modellari) bo‘yicha esa
tadbiqiy
modellar
ga bo‘linadi.
Iqtisodiy-matematik modellardan xalq xo‘jaligining turli sohalarini va ayrim qismlarini tadqiq
etishda foydalanish mumkin. Masalan, iqtisodiy jarayonlarini modellashtirishda
statistik usullar
yordamida statistik modellar quriladi. Nazariy statistika asoslari yordamida esa indeksli, balansli va
korrelyasion-regression modellar quriladi.
Korrelyasion-regression tahlil yordamida belgilar o‘rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi
regressiya tenglamasi aniqlanadi va uni ma'lum ehtimol (ishonch darajasi) bilan baholash,
bog’lanish zichligini aniqlash o‘rganiladi. Masalan,
x
va
y
o‘rtasidagi korrelyasion bog’lanish uchun
regressiya
tenglamasi
y
a
kx
ko‘rinishda bo‘lishi mumkin, bu yerda
a
va
k
– kuzatish
natijalari asosida aniqlanadigan regressiya tenglamasi koeffitsientlari.
Qo‘llaniladigan matematik modellar har xil bo‘lgani uchun ularning umumlashgan tasnifini
tuzish qiyin. Odatda adabiyotlarda keltirilgan tasniflar asosida har xil yo‘llar yotadi.
Shunday
yo‘llardan biri modellashtirilayotgan jarayonning tavsifi bilan bog‘liq bo‘lib, unda determinlashgan
(aniq) va ehtimollik modellarga ajratiladi. Matematik modellarning bunday keng tarqalgan tasnifi
bilan bir qatorda boshqalari ham mavjud.
