|
- modelni matematik tahlil qilish- modelni matematik tahlil qilish:
bu bosqichning maqsadi – modelning umumiy xossalarini
ifodalashdan iborat. Bu yerda tadqiqotlarning matematik usullari qo‘llaniladi. Eng muhim joyi –
tuzilgan modellarning yechimga ega ekanligini isbotlashdan iboratdir. Agar matematik masalaning
yechimga ega emasligi isbotlansa, u holda qo‘yilgan matematik model rad etiladi. Shunga muvofiq,
masalaning qo‘yilishi yoki matematik modelning boshqacha ko‘rinishlari tadqiq etiladi. Modellarni
analitik tadqiq etish ularni empirik tadqiq qilishga nisbatan ustunlikka ega, chunki olingan xulosalar
modellardagi ichki va tashqi parametrlarning har xil qiymatlarida ham o‘z kuchini saqlaydi.
Umuman olganda, murakkab masalalar qiyinchiliklar bilan analitik tadqiqotlarga keltiriladi. Agar
ularni analitik usullarga keltirib bo‘lmasa, u holda masalani sonli usullardan foydalanib yechiladi.
- dastlabki ma'lumotlarni tayyorlash:
modellashtirishda ma'lumotlar tizimiga muhim
talablar qo‘yiladi. Shu bilan birgalikda, ma'lumotlarni olish uchun real imkoniyatlar amaliy
maqsadlarga mo‘ljallangan modellarni tanlash uchun ma'lum chegaralar qo‘yadi. Ma'lumotlarni
tayyorlash jarayonida ehtimollar nazariyasi, matematika, statistika, nazariy statistika usullaridan
keng ko‘lamda foydalaniladi.
- sonli yechimlar:
bu bosqich qo‘yilgan masalani sonli yechish uchun algoritmlar, kopyuter
uchun dasturlar tuzish va bevosita hisoblashlar o‘tkazish uchun mo‘ljallangan. Odatda iqtisodiy-
matematik modellarda hisob-kitob ishlari ko‘p variantli xarakterga ega.
Zamonaviy kompyuterlarning paydo bo‘lishi bu ishlarni yengillashtirdi. Sonli usullar
yordamida qilingan tadqiqotlar analitik tadqiqotlarni to‘ldiradi. Hozirgi paytda sonli usullar bilan
yechiladigan iqtisodiy masalalar sinfi analitik tadqiqotlarga nisbatan ko‘proq hisoblanadi.
- sonli natijalar tahlili va uning tadbiqlari:
bu bosqichda modellashtirish natijalarining
to‘g‘riligi va to‘laligi haqidagi savollarga javob olinadi. Nazariy xulosalar va model yordamida
bevosita olingan sonli natijalar o‘zaro taqqoslanadi. Shunga qarab, qo‘yilgan masala va
modellarning yutuq va kamchiliklari aniqlanadi.
Matamatik model aniqlangandan so‘ng, unda ishtirok etayotgan faktorlarning natijaviy
belgiga ta'sirining mukammalligi baholanadi. Agar model va unga kiritilgan barcha faktorlar talab
etilgan ehtimol bilan ahamiyatli bo‘lsa, u
adekvat model
deyiladi.
Model adekvat bo‘lmagan holda uning ko‘rinishi o‘zgartiriladi. Yangi model oldingisidan
ahamiyatsiz faktorlarni chiqarish yo‘li bilan aniqlanadi. Ushbu natijalar asosida modellarni
takomillashtirish, ularni axborot va matematik ta'minlash yo‘nalishlari aniqlanadi.
|
| |
