|
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatiniBog'liq ЖДПУ Мактаб менежменти 06 12 22 Анжуман тўплам 95
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
astenizatsiyalashuvi (A.Gutsman)tili chuchuklik, taqlid qilish, infeksiya, yiqilish, qo‘rqish,
o‘qitish paytidagi chapaqaylik deb belgilashdi. (T. Beifsher, 1912; E. Freshels, 1931).Shunday
qilib, duduqlanish etiologiyasida ekzogen va endogen omillarning jami qayd qilinadi (V.A.
Gilyarovskiy, M.Ye. Xvatsev, I.A. Vlasova, N.I. Krasnogorskiy, N.I. Tyapugin, M. Zeeman va
boshqalar).Hozirgi vaqtda duduqlanish sabablarini ikki guruhga: moyillik sababi ("negiz'ga) va
keltirib chiqaruvchi sababga (''turtki"ga) ajratish mumkin. Duduqlanish nutq nuqsonida shaxslar
aro munosabarlar xam dolzarb muammolardan biridir. Shaxs- atrofdagi olamni, undagi hodisalarni
faol anglovchi va qayta ishlovchi insondir. Shaxs jamiyatda o‘z-o‘ziga va boshqalarga nisbatan
ma’lum pozitsiyada turuvchi, ma’lum qarashlar, fikrlar, ideallar tizimiga ega bo‘lishi ko‘zda
tutiladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq ijtimoiy mavjudot bo‘lsa ham, uni shaxs deb bo‘lmaydi. Bola
shaxsi kattalar bilan muloqotda insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallash jarayonida shakllanadi.
Shaxsning ijtimoiy psixologik qiyofasi masalasi bugungi kunda o‘ta muhimdir. Zero, har bir
shaxsning jamiyatda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga munosabati, ularni idrok qilishi va anglash
darajasi,o‘z-o‘ziga nisbatan munosabatining tabiati, xulqidagi ijtimoiy yo‘nalishlar katta
ahamiyatga egadir.
Ayniqsa bolaning voyaga yetishi jarayonida uning ijtimoiylashuvi, ya’ni ijtimoiy
munosabatlar muhitiga kirib borishi, uning shaxs sifatida shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Ma’lumki, shaxsning ijtimoiylashuvi asosan maktab yillariga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun
maktab oldiga qo‘yilgan asosiy vazifalardan biri bolaning kamoloti uchun sharoit yaratish, uning
individual-psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’lim-tarbiyaning eng ma’qul usullarini
joriy etishdir. Layoqatini ilk yoshligidan aniqlash, iqtidorini har taraflama o‘stirish, bilimlarini
oshirish va hokazo. Shaxslararo munosabatlar - bu boshqa odamlar bilan har qanday munosabatlar.
Shaxslararo munosabatlarning shakllanishi inson tug‘ilishidan boshlanadi va uning butun hayoti
davomida davom etadi. Dastlab, shaxs ota-onalar, o‘qituvchilar va o‘qituvchilarning yordami bilan
jamiyat bilan to‘g‘ri munosabatda bo‘lishni o‘rganadi. Ammo vaqt o‘tishi bilan, shaxsning
shaxsiyati nihoyat shakllanganda, shaxslararo aloqalarni qurish faqat insonning individual
fazilatlariga va uning muloqot qilish qobiliyatiga bog‘liq.
Shaxsalararo munosabatlarning turli xil talqinlari mavjud: K.K.Platonov-,,Shaxslararo
munosabatlarni turli guruh insonlarining orasida muloqot jarayonida, o‘zaro mulohazalar, bilim
almashish asosida paydo bo‘luvchi ommaviy tur hisoblanadi. Shaxslararo munosabatlar umumiy
maqsadga erishish uchun gohida yordam beruvchi, gohida halaqit qiluvchi psixologik sharoit
yaratadi".
A.V.Petrovskiy va I.V.Dubrovina-, “Shaxslararo munosabatlarni insonlar orasidagi xarakter
xususiyatlarini, hissiyotlarini birgalikdagi faoliyat va muloqot jarayonida obyektiv ko‘rsatib
beruvchi jarayon deb ataladi”.
Nutq nuqsoniga ega guruh bolalarida hissiy-iroda sohalarida ham kamchiliklar kuzatiladi.
Ayrim bolalarda hissiy-iroda sohasidagi kamchiliklar ruhiyatini yemirishi, tormozlanganlik,
qo‘rquv, kayfiyatining tez-tez o‘zgarishi kabi holatlarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lsa, ayrim
bolalarda qo‘zg‘aluvchanlikning ortishi, asabiylashganlik, yig‘loqilik, atrofdagi odamlarga va
muhitga nisbatan norozilik xislatlarida aks etishiga sabab bo‘lsa, yana boshqa bolalarda atrofdagi
voqea-hodisalarga va odamlarga befarqlik, irodasizlik kabi xislatlar keltirib chiqaradi.
Duduqlanishni davolashda va ikkilamchi nuqsonni oldini olishda o‘z atrofdagilarning
munosabati katta rol o‘ynaydi. Ota-onalar o‘z farzandlariga duduqlanishi paydo bolish davrida
yordam berishlarva uning nutqiy rivojlanishiga samarali ta’sir etish hollari kamdan kam kuzatiladi.
Ko‘p hollarda ota-onalar duduqlanuvchi farzandlariga haddan ziyod e’tiborli bo‘ladilar.
Ayrim ota-onalar duduqlanishga katta ahamiyat bermay, boladagi nutq nuqsonini o‘zlari
bartaraf etishga harakat qiladilar, masalan: bolaning nutqdagi xatolarini bolaga ko‘rsatadilar va
to‘g‘ri nutqqa taqlid qilishni talab etadilar. Buning oqibatida bola o‘z nuqsonini yanada chuqurroq
anglab yetadi. Bola to‘g‘ri gapirishga harakat qiladi. Bola qanchalik qiynalsa duduqlanish shuncha
kuchayadi, ya’ni duduqlanuvchi bola o‘zining diqqatini nutqiy nuqsonga qanchalik qaratsa, uning
nutqi shunchalik yomonlashib boraveradi.
|
| |
