-rasm. Bo’lajak mutaxassislarni kouching kompetensiyasini shakillantirish mexanizmining

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11 
116 
tashkilot, ta’lim muassasasi, sanoat va kouching amaliyotiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan tegishli 
qonunlar yoki yo'riqnomalar haqidagi bilimlar kiradi (Robinson va Tompson, 2017) [2]. 
Kouching kompetensiyasining malaka komponenti kouch - murabbiylar o’z bilimlarini real hayot 
sharoitlarida samarali qo’llash uchun zarur bo’lgan qobiliyatlarni o’z ichiga oladi. Bunga muloqot 
qobiliyatlari (Edvards va Kollinz, 2017), savol berish qobiliyatlari (Harrison, 2018), faol tinglash 
qobiliyatlari (Klark va Tompson, 2019), munosabatlarni boshqarish qobiliyatlari (Mur va Jonson, 2017) va 
qulay o’rganishni yaratish qobiliyati kiradi. atrof-muhit (Tompson va Roberts, 2016). Bundan tashqari, 
muammolarni hal qilish va qaror qabul qilish kabi amaliy ko’nikmalar ham juda muhim, chunki ular 
murabbiylarga dinamik va murakkab vaziyatlarga samarali javob berishga yordam beradi (Anderson va 
Edvards, 2015) [5]. 
Kouching kompetensiyasining munosabat komponenti kouch-murabbiyning xatti-harakatlarini 
asoslaydigan qadriyatlar, e'tiqodlar va moyilliklarni o’z ichiga oladi. Bunga empatiya, hurmat va sabr-toqat 
munosabati kiradi. Bundan tashqari, ochiq fikrlash va Uzluksiz o’rganishga bo’lgan munosabat o’zgaruvchan 
kontekstlarda o’sish tafakkurini va moslashuvchanlikni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Kouching 
kompetensiyasini shakllantirishning asosiy muammosi barcha uch komponent - bilim, ko’nikma va 
munosabatlarni qamrab oluvchi muvozanatli va integrativ yondashuvni ta’minlashdir. Ko’pincha bilimlarni 
uzatishga qaratilgan o’qitishning an'anaviy usullari samarali kouching uchun zarur bo’lgan ko’nikma va 
munosabatlar doirasini rivojlantirish uchun etarli bo’lmasligi mumkin. Shu munosabat bilan, tajribaviy 
o’rganish, talabaga yo'naltirilgan o’qitish strategiyalari va Uzluksiz o’rganishni o’z ichiga olgan innovatsion 
yondashuv dolzarb bo’lib qoladi[5]. 
Tajribali o’rganish, nomidan ko’rinib turibdiki, tajribadan o’rganishni o’z ichiga oladi. Bu shunchaki 
bilimlarni egallashdan tashqariga chiqadi va talabalarga o’z bilimlarini hayotiy vaziyatlarda qo’llash 
imkonini beradi va shu bilan amaliy ko’nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi [1]. 
Talabaga yo'naltirilgan o’qitish strategiyalari individual talabalarning ehtiyojlari, qiziqishlari va 
o’rganish uslublarini ta’kidlaydi. Ular o’rganishda faol ishtirok etish va jalb qilishni kuchaytiradi, shu bilan 
bilimlarni chuqurlashtirish va ko’nikmalarni rivojlantirishni kuchaytiradi. Ta’lim oluvchiga yo’naltirilgan 
strategiyalarga misol tariqasida talabalarga real hayotiy muammolarni hal qilish topshirilgan muammoli 
ta’lim va turli ko’nikmalarni qo’llashni talab qiluvchi murakkab loyihalar ustida ishlaydigan loyiha asosidagi 
ta’lim berladi. 
Nihoyat, uzluksiz o’rganish madaniyatini targ’ib qilish kouching kompetensiyasini shakllantirishda 
muhim ahamiyatga ega. Kouching sohasi dinamik va doimiy rivojlanib boruvchi bo’lib, murabbiylardan 
doimiy ravishda o’z bilimlarini yangilash va malakalarini oshirishni talab qiladi. Uzluksiz o’rganish 
madaniyati o’z-o’zini yo'naltirilgan o’rganishni rag’batlantiradi va samarali kouching uchun muhim bo’lgan 
qiziquvchanlik va ochiq fikrlashni rivojlantiradi.O’rnatilgan psixologik tushunchalar foydasiga 
psevdopsixologik g’oyalar va nazariyalarni rad etishga ham e'tibor qaratish lozim. O’tmishda kouch-
murabbiylik nazariyotchilari har doim ham psixologik asoslarga tayanmasdan, rivojlanish va hayotni 
o’zgartirishning yangi nazariyalarini yaratishga harakat qilishdi. Biroq, bu yondashuv ko’pincha yuzaki va 
etarli darajada asoslanmagan modellarni yaratishga olib keldi[4]. 
Bo’lajak mutaxassislarning innovatsion yondashuv asosida kouch-murabbiylik kompetensiyasini 
shakllantirish mexanizmini muvaffaqiyatli takomillashtirish uchun zamonaviy psixologik nazariya va 
tadqiqotlarni kouch-murabbiylik amaliyotiga faol integratsiya qilish zarur. Bu ushbu sohani rivojlantirish 
uchun yanada barqaror va mustahkam poydevor yaratishga yordam beradi. 
Bo’lajak mutaxassislarning kouch-murabbiylik kompetensiyasini innovatsion asosda shakllantirish 
mexanizmini takomillashtirish istagi doirasida kouch-murabbiylik samaradorligini cheklashi mumkin 
bo’lgan ayrim amaliyotlarni tanqidiy tahlil qilish zarurati aniqlandi. 
Ko’pincha mijozning holatlarini tahlil qilishni soddalashtirish bilan bog’liq muammo mavjud. 
Masalan, mijozning ichki motivatsion mojarosi odatdagi xatti-harakat yoki shaxsiy xususiyat sifatida 
noto’g’ri talqin qilinishi mumkin. Mijozlarni "meta-dasturlar" yoki "xaridorlar", "shikoyatchilar" va "tashrif 
buyuruvchilar" ga tasniflashga asoslangan yondashuv cheklangan tushunish va yomon muloqotga olib 
kelishi mumkin. Mijozning motivatsiyasini chuqur tahlil qilishga va uning individual holatini sinchkovlik 
bilan tushunishga intilish yanada konstruktiv bo’ladi[5]. 
Institutsional baholash tizimini tahlil qilgach, biz baholash mezonlari va optimal natijalarga erishishda 
xodimlarni qo’llab-quvvatlashning roli kabi ba’zi asosiy jihatlarni aniqladik. Ma’lum bo’lishicha, boshqaruv 
tajribasi va xodimlarning innovatsion samaradorlik chora-tadbirlarini (IST) qo’llashdagi mahoratini samarali 
baholash uchun yaxlit ko’rinish zarur edi. Mavjud operatsiyalarni sinchiklab o’rganishdan tortib, 
xodimlarning ish haqi va ko’tarilishi bo’yicha futuristik tanlovlarni amalga oshirishgacha bo’lgan muhim 
ma’muriy vazifalar IST ma’lumotlariga juda bog’liq. 

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11 
117 
Oliy taʼlim muassasalari (OTM) o’z masʼuliyat doirasini tobora oshirishga intilayotgani sababli, diqqat 
markazida doimo xodimlarning ish faoliyatini baholashga qaratiladi. Mutaxassislar o’zlarining kasbiy 
vakolatlarining asosiy segmenti sifatida faoliyatni baholashning ahamiyatini tushunishlari va baholashlari 
juda muhimdir. Shunday qilib, institutsional rahbarlar motivatsion kompensatsiya va ish faoliyatini tekshirish 
mexanizmlarini ishlab chiqish uchun oltin standartlarni yaxshi bilishlari kerak. Aslini olganda, ushbu 
baholash tizimlarini miqdoriy baholash, baholash, mukofotlash, saralash va rag’batlantirish uchun 
rahbariyatdan doimiy harakat talab etiladi[4]. 
Kouching kompetensiyalariga quyidagilar kiradi: insonga samimiy qiziqish, hissiy kompetentsiya, 
shaxsni, uning ahvolidan qat'i nazar, qabul qilish, empatiya boshqa odamning his-tuyg’ularini baham ko’rish 
qobiliyati sifatida. 
Hayotimizda har birimiz tez-tez boshqalarga maslahat berishga to’g’ri keladi - aslida kouch-murabbiy 
sifatida harakat qiling. Shunday ekan, kouchingning mohiyatini va uning asosiy tamoyillarini tushunish 
muhimdir. Chunki har qanday maslahat foydasiz bo’lishi mumkin. Biror kishi nasihat eshitsa, yo rozi 
bo’ladi, lekin qo’llamaydi yoki uni to’g’ridan-to’g’ri rad etadi. Bu erda murabbiy to’g’ri savollarni berish va 
unga o’z-o’zidan javob topishga yordam berish orqali odamga chuqurroq qarashga yordam berishi kerak, bu 
esa introspektsiyani rag’batlantiradi. 
Shaxsga kouch-murabbiyning yordami muhim bo’ladi - bu tashqi omillarning aralashuvini engishga 
yordam beradi. Ushbu aralashuvdan xalos bo’lish, ong tiniq va introspektsiyaga qodir bo’lganda, xotirjamlik 
holatiga olib keladi. Introspektsiya - bu o’zingizga tashqi tomondan qarash va savollarga javob topish 
imkoniyatidir. 
Shuni ta’kidlash kerakki, Vedik kouching maqsadlarga va umumiy rivojlanishga individual 
yondashuvni birlashtiradigan noyob vositadir, shuningdek, talabalarga o’zlarida aniqlik topishga va 
savollarga javob topishga yordam beradi. 
Biznesda, sudlarda, advokatlarda, ta’lim muassasalarida, o’qituvchi va talabalar – barchasi savol-javob 
berishadi. Siyosatda, siyosatchilar va jurnalistlar orasida javob topiladigan savollar bor [2]. 
Hayotda inqirozlarga duch kelganimizda, ko’pincha biz keng qamrovli echimlarni izlamaymiz, lekin 
vaziyatdan chiqish yo'lini qidiramiz, yaxshisi tezda. Hamma narsani bir zumda hal qilish istagida biz muhim 
masalalarni o’tkazib yuboramiz. Ko’pincha, zamonaviy hayotning shiddatli sur'ati ta’siri ostida biz eng 
muhim narsalarni keyinga qoldirib, chuqur muammolarni unutamiz. Bizga tatbiq etilayotgan shafqatsiz 
"tamahsot ritmi" bizni shoshilishga, sotib olishga, harakat qilishga majbur qiladi. Va bu tajovuzkor muhitda 
biz asosiy masalalarni e'tiborsiz qoldira boshlay miz va buning o’rniga doimiy ravishda kichik kundalik 
muammolarni hal qilamiz. 
Kouching san'ati paradigma o’zgarishini boshdan kechirmoqda. Tez texnologik taraqqiyot va 
innovatsion ishlab chiqarish usullari bilan ajralib turadigan davrga o’tayotganimizda, nafaqat tegishli 
kouching malakasiga ega bo’lgan mutaxassislarni tayyorlash, balki ularning real stsenariylarda 
samaradorligini kuzatish va ta’minlash zarurati tug’iladi. Ushbu monitoring jarayoni kouching usullarining 
samaradorligini baholashda muhim ahamiyatga ega bo’lib, murabbiylar nafaqat nazariy bilimga ega 
bo’lishlarini, balki o’z bilimlarini qo’llashda ham malakali bo’lishlarini ta’minlaydi. Innovatsion ishlab 
chiqarish deganda ilg’or texnologiyalar, texnika va metodologiyalarni ishlab chiqarish jarayoniga kiritish 
tushuniladi. Bunday sharoitni hisobga olsak, kouching kompetensiyasi faqat an'anaviy o’qitish yoki 
kouching usullarinigina emas, balaki o’z ichiga quydagiilarni ham oladi: 
- Texnik malaka: Eng yangi texnologiyalarning nuanslarini tushunish va ularni kouching jarayoniga 
integratsiya qilish. 
- Moslashuvchanlik: innovatsion ishlab chiqarish jarayonlari va metodologiyalaridagi o’zgarishlarga 
tez moslashish. 
- Strategik fikrlash: ishlab chiqarish sohasidagi tendentsiyalarni, qiyinchiliklarni va imkoniyatlarni 
oldindan ko’ra bilish va ularni kouchingka kiritish qobiliyati. 
- Monitoring mazmuni: bunday dinamik muhitda kouching malakasini monitoring qilish har 
tomonlama va ko’p qirrali yondashuvni talab qiladi. 
- Ushbu monitoring jarayonining mazmuni quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin: 
- Bilimlarni baholash: bu nafaqat murabbiy nimani bilishi, balki uni qanday qo’llashi haqida. 
Simulyatsiyalar, rolli o’yinlar yoki hatto real vaqtda muammoni hal qilish stsenariylari kabi vositalar 
murabbiyning innovatsion ishlab chiqarish usullarini tushunishini baholashi mumkin. 
- Ko’nikmalarni qo’llash: seminarlar, amaliy mashg’ulotlar va amaliy ko’rgazmalar murabbiyning 
haqiqiy innovatsion ishlab chiqarish sharoitida o’z mahoratini qanchalik mohirlik bilan qo’llashini 
kuzatishda samarali bo’lishi mumkin. 

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11 
118 
- Teskari aloqa integratsiyasi: murabbiy fikr-mulohazalarga qanchalik javob beradi? Monitoring 
tizimlarida takomillashtirish sohalarini baholaydigan va ta’kidlaydigan mustahkam aloqa zanjirlari bo’lishi 
kerak. 
- Texnologik tanishlik: innovatsion ishlab chiqarish texnologiyaga asoslanganligini hisobga olsak, 
murabbiyning ushbu texnologiyalardan ta’lim maqsadlarida foydalanish bo’yicha malakasini kuzatish juda 
muhimdir. Bunga namoyishlar uchun kengaytirilgan haqiqat yoki shaxsiy kouching uchun sun'iy intellekt 
vositalaridan foydalanish kiradi. 
- Uzluksiz o’rganish: Innovatsion ishlab chiqarish dunyosi doimo rivojlanib bormoqda. Monitoring 
mazmunining muhim qismi murabbiyning doimiy o’rganishga bo’lgan bag’ishlanishiga, ularning eng 
so’nggi tendentsiyalardan xabardor bo’lishini ta’minlashga qaratilgan bo’lishi kerak. 
- Innovatsion ishlab chiqarish sohasida kouching malakasini monitoring qilish haqida gap ketganda, 
raqamli platformalarning ahamiyatini ta’kidlab bo’lmaydi. Ushbu platformalar quyidagilarni ta’minlaydi: 
- Haqiqiy vaqtda monitoring: kouching mashg’ulotlari, o’zaro ta’sirlar va namoyishlarni ular sodir 
bo’lganda kuzatib boring. 
- Ma’lumotlarga asoslangan tushunchalar: ma’lumotlar namunalarini tahlil qilish orqali murabbiy 
qo’shimcha trening yoki yordamga muhtoj bo’lishi mumkin bo’lgan sohalarni bashorat qilish mumkin. 
- Hamkorlikdagi fikr-mulohazalar: raqamli platformalar talabalar, tengdoshlar va murabbiylar 
o’rtasidagi uzluksiz aloqalarni osonlashtiradi, boy qayta aloqa ekotizimini yaratadi. 
- Monitoring zarurati aniq bo’lsa-da, jarayon qiyinchiliklarga to’la: 
- An'anani innovatsiya bilan muvozanatlash: vaqt sinovidan o’tgan kouching usullari va innovatsion 
ishlab chiqarish talablari o’rtasidagi muvozanatni qanday topish mumkin? 
- Masshtablilik: trenerlar soni va innovatsion ishlab chiqarish texnikasining murakkabligi oshgani 
sayin, monitoring jarayonlarini masshtablash hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. 
- Sub’ektivlik: kouching ma’lum darajada sub'ektivdir. Barcha murabbiylarni adolatli baholaydigan 
ob'ektiv monitoring parametrlarini yaratish qiyin bo’lishi mumkin[5]. 

Download 4,29 Mb.