vertikal holatda ushlaydi va uiing hayoti uchun turli ozuqalarni to‘plab
saklaydi.
Daraxtning tanasi asosiy qism bo‘lib, uni shartli ravishda ingichka (yuqori)
qism va yo‘g‘on (pastki) qismga bo‘lish mumkin.
Daraxtning shox-shabbasi, asosan, tananing yuqori qismidagi ingichka tana
qismi bo‘lib,
unga shox-shabbalar, barglar va boshqalar kiradi. SHox-
shabbalar daraxt hayoti uchun juda katta rol o‘ynaydi. Daraxt barglari esa
quyosh energiyasi ta’sirida ozuqabop moddalarni xosil qiladi, bu daraxtning
o‘sishi uchun zarurdir, ya’ni fotosintez jarayonini amalga oshiradi.
Tananing bosh qirqimlari. Har qanday daraxtda
tananing qirqimi asosiy
qirqimlardan biri hisoblanadi, chunki bu qirqim uning kapillyarligini, g‘ovaklik,
tuzilish tabiatini aks ettirgani uchun bosh qirqim deyiladi. Daraxt uchta bosh
qirqimdan iborat bo‘lib, uni o‘zaro farq qilish kerak. Kundalang qirqim daraxt
tanasining o‘qiga perpendikulyar tekislik bilan kesish orqali, radial qirqim
tananing uzunligi va markazi (o‘qi) buylab o‘tkazilgan
tekislik bilan kesish
orqali, tangental qirqimi esa tananing uzunligi va markazidan (o‘qidan)
o‘tmagan tekislik bilan kesish orqali hosil qilinadi.
SHuni aytib utish kerakki, yuqorida qayd qilingan daraxt qismlari ham, o‘z
navbatida, bir necha qismlarga bo‘linadi.
Tananing asosiy kismlari. Har qanday daraxtning kundalang va radial
qismlarida uning asosiy anatomik strukturalarini, ya’ni o‘zagi, mag‘izi,
markaziy qismi, pustlor osti, pustlorini va xokazolarni kuzatish mumkin.
O‘zak
. Taxminan tananing markaziga joylashgan bo‘lib, ko‘pgina
daraxtlarda u
qoramtir rangda namoyon buladi, formasi esa aylanasimon
bo‘lib, diametri taxminan 2—5 mm (ba’zi daraxt turida 10 mm ga-cha)
~ 19 ~
bo‘ladi. Uzak nozik, tez chiriydigan buladi. CHirish o‘zakdan boshlansa,
po‘stloqqacha tarqalib daraxtni yo‘q kilishgacha olib keladi. Uzak rovak
xujayralardan
iborat bulib, u butun tana buylab utadi. Uzakdan pustloqqa
qarab uzak nurlari utadi (16- rasm).
Markaziy qism. Tananing asosiy massasini tashkil qiladi. Bu qismning rangi
orqali daraxtning turlarini, mag‘izliligini va mag‘ihzsizligini
ajratish mumkin,
chunki-mag‘izli daraxt turlarida markaziy qismi (mag‘izi) koramtir rangda,
mag‘izning periferiyasi buyicha chegaralangan qatlami ochiq rangda bulib,
pustloq osti (zobolon) deb aytiladi.
Agar mag‘izning rangi pustloq osti qatlamining rangidan farq qilmasa,
daraxt etilgan xisoblanadi.
