• 3. Tovush tembri.
  • Amaliy topshiriq (sinfda bajariladi)
    		•

    Kegl cc pechat indd




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet121/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    2. Tovushning balandligi. 
    Bu kattalik tovush chastotasi bilan 
    belgilanadi. Ma’lumki, inson gapirganda yoki ashula aytganda bir xil 
    chastotali tebranishlar chiqar masdan, ko‘p xil chastotali tebranishlar hosil 
    qiladi. Erkak kishi gapirganda uning tovushida 100 dan 7000 Hz gacha, 
    ayol tovushida 200 dan 9000 Hz gacha bo‘lgan tebranishlar uchraydi. 
    Nog‘oradan chiqadigan tovushlar 90 dan 14 000 Hz gacha bo‘ladi.
    3. Tovush tembri.
    Unga qarab kim gapirayotganini, kim 
    kuylayotganini yoki qanday cholg‘u asbobi chalina 
    yotganini aniqlash 
    mumkin. Tovush ichidagi ko‘p chastotali tebranishlardan eng kichik 
    chastotasi 

    0
    ni 
    asosiy ton
    deyilib, 2

    0
    , 3

    0
    va h.k. chastotali tebra-
    nishlarni 
    obertonlar
    deyiladi. Mana shu obertonlar soni va obertonlar 
    kuchi hamda tovush balandligiga qarab, tovush manbalari turli xil 
    tembrga ega bo‘ladi.
    Erkaklar chiqaradigan asosiy tonga qarab, ovozi 
    «Bas» (80–350 Hz), 
    «Bariton» (110–400 Hz), «Tenor» (230–520 Hz) 
    kabilarga, ayollarnikini
     
    «Soprano» (260–1050 Hz)
    , 
    «Kontralto» (170–780 Hz), «Messo-soprano» 
    (200–900 Hz)
    va 
    «Koloratur soprano» (260–1400 Hz) 
    larga bo‘linadi.
    Amaliy topshiriq (sinfda bajariladi)
    Kamertonni avval rezina tayoqcha bilan, so‘ngra bolg‘acha 
    dastasi bilan urib, kamertonning tovush chiqarishida qanday 
    farq bo‘lishini aniqlang. 
    Uyda qadahlar bilan bajarish mumkin.
    1. Qattiq baqirgan va chiyillagan ovozlar nimalari bilan farqlanadi?
    2. Rubobni sozlashda uning torini tarangroq tortiladi. Shunda 
    chiqayotgan tovushning qaysi parametri o‘zgaradi?
    3. 
    Chelak vodoprovod jo‘mragidan tushayotgan suv bilan to‘ldiril-
    moqda. Nima uchun idish to‘lgan sari uning tovushi balandroq 
    eshitiladi?
    •
    Yorug‘lik spektrini yetti rangga ajratishganidek, tovush 
    tonlarini ham yettitaga ajratishgan: do-re-mi-fa-sol-lya-si... 
    Ranglarning yorqin 
    ligini ham, tovushlarning kattaliklarini ham inson 
    ko‘zi va qulog‘ining sezgirligi bilan baholashadi. Tovushlarni tonlarga 
    ilmiy ravishda ajratishni Pifagorga tegishli deyishadi. Uning shogirdlari 
    kedr yog‘o 
    chidan, bitta tor tortilgan «monoxord» deb ataluvchi asbobni 
    yasash gan. Tor chertilsa, bitta tonga ega bo‘lgan ovoz chi 
    qargan. Tor 
    uzunligini ikki qismga ajratilsa (o‘rtasini bosib), yuqoriroq tonda 
    ovoz chiqargan. Shunday qilib musiqiy tonlarni tor uzunligi bilan 
    belgilaydigan qonuniyatlar topilgan.

    163
    •
    Hayvonlar ichida filning qulog‘i eng katta. Bunga ko‘ra uning 
    eshitish qobiliyati juda yuqori bo‘lsa kerak deb o‘ylashadi. Aslida fil 
    quloqlari uning temperaturasini o‘zgartirmay ushlab turishi uchun 
    xizmat qiladi. Quloqlardan o‘tgan qon soviydi. Shunga ko‘ra issiq 
    kunlarda fil quloqlarini tinmay qimirlatib turadi.

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish