164
chash hamda suv osti kemalarini aniq
lash uchun ultratovushlardan
foydala niladi (128-rasm). Buning uchun dengiz tubiga ultratovush
yuboriladi va urilib qaytgan tovush qabul qilinadi. Tovush
ning
borishi va qaytishi uchun ketgan vaqt
t
o‘lchanib, dengiz chuqur-
ligi
h
aniqlanadi. Bunda tovush 2
h
masofani o‘tganligi uchun 2
h
=
t
·
t
bo‘ladi. Bundan
aniqlanadi.
t
– tovushning suvda tarqalish
tezligi. Bunday asbob
exolot
deb ataladi.
Tovushning qaytishidan metall quymalar orasida havo bo‘shliqlari
yoki chet moddalar kirib qolganligi ham aniqlanadi. Quymaga bevosita
tekkizilib qo‘yil
gan tovush manbai va qabul qilgich quyma bo‘ylab
yurgiziladi. Agar quyma ichi bir xil zichlikda va tutash bo‘lsa, qaytgan
tovush bir xilda bo‘ladi. Chet modda va bo‘shliq bo‘lsa, qaytgan tovush
buziladi. Tibbiyotda ham buyrak kasalliklarini, homila holatini zararsiz
holda o‘rganish ultratovushlar vositasida amalga oshiriladi.
