• 2. Suyuqliklarda tovushning tarqalishi.
    		•

     Gazlarda tovushning tarqalishi




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet118/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    1. Gazlarda tovushning tarqalishi. 
    Stadionlarda o‘tkazilgan katta 
    tadbirlarda turli uzoqlikda joylashgan radiokarnaylardan chiqqan bir 
    xil ovozlarning bir vaqtda emas, balki oldinma-ketin eshitil 
    ganligiga 
    e’tibor bergan bo‘lsangiz kerak. Osmonga otilgan mushak 
    larning 
    oldin charaqlagani, keyin uning portlagan ovozini ham eshitgansiz. 
    Momaqaldiroq vaqtida, chaqmoq chaqqanidan ancha keyin uning 
    guldiragan ovozi keladi. Demak, tovushning havoda tarqalish tezligi 
    yorug‘likning tarqalish tezligidan ancha kichik ekan. Tovushning 
    havoda tarqalish tezligini birinchi marta 1636-yilda fransuz olimi 
    M. Mersen o‘lchagan. Tovushning 20
    °
    C dagi tezligi 343 m/s yoki 1235 
    km/soat ga teng. Bu kattalik miltiq o‘qining tezligidan taxminan ikki 
    barobar kam. Tovushning tezligi havo temperaturasi ko‘tarilishi bilan 
    ortadi. Tovush tezligi 10
    °
    C da 337,3 m/s, 0
    °
    C da 331,5 m/s, 30
    °
    C da 
    348,9 m/s va 50
    °
    C da 360,3 m/s ga teng. Turli gazlar, suyuqliklar va 
    qattiq jismlar uchun 0
    °
    C dagi tovush tezligi 5-jadvalda keltirilgan.
    2. Suyuqliklarda tovushning tarqalishi.
    Suyuq 
    likda zarralar gazlarga 
    nisbatan zichroq joylash 
    ganligi tufayli ularda tovushning tarqalish 
    tezligi kattaroq bo‘ladi. Tovushning suvdagi tezligini bi 
    rinchi marta 
    1826-yilda 
    J. Kolladon
    va 
    Ya. Shturm
    Shveysariyadagi Jeneva ko‘lida 
    o‘lchashgan. 8
    °
    C li suvda o‘lchangan tezlik 1440 m/s ni tashkil etgan. 
    Anhorlarda cho‘milganda suv tagida ikkita toshni urib ko‘rib, uning 

    160
    ovozini eshitgan o‘quvchilar bo‘lsa kerak. Tashqarida turib suv ichida 
    hosil qilingan ovozlarni nega eshitmaymiz? Shunga qarab baliqlar ovoz 
    chiqarmaydi, degan xulosaga ham borganmiz. Rus tilidagi «Baliqdek 
    soqov» degan ibora shundan qolgan. Aslida baliqlar ham, boshqa 
    suv hayvonlari 
    – 
    kitlar, delfinlar ham ovoz chiqarib, bir-biri bilan 
    muloqotda bo‘ladi. Faqat suvda hosil qilingan ovozning 99,9% suv 
    sathidan orqaga qaytib ketadi. Xuddi shunday, havoda hosil qilingan 
    ovoz ham suv ichiga o‘tmaydi.

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish