MA'RUZANING TEXNOLOGIK KARTASI

Fizioterapiya tabiatning bir tarmog‘i bo‘lib, tabiiy va odam hosil qiladigan fizik omillarining fiziologik va davolash ta'sirlarini o‘rgatadi, ularning kasallikni oldini olish va davolash uchun yangi usullarni, shuningdek davolab-tiklash usullarini ham ishlab chiqaradi, shu bilan bir qatorda ularni hayotga tadbiq etadi. Fizik omillarga quyidagilar kiradi : suv, quyosh, havo, balchiq, elektr toki, ozokerit va boshqalar.

Fizioterapiya 2 qismga bo‘linadi :

Umumiy fizioterapiya – organizmning normal va patologik holatlarida ta'sir etuvchi fizik omillarning xususiyatlarini va ta'sir mexanizmini o‘rganadi.

Xususiy fizioterapiya – o‘rganilgan fizik omillarni davolash va kasallikni oldini olish maqsadida qo‘llanilishini o‘rganadi.
Fizik omillarning xarakteristikasi

1.Toksigenligi yoki zaharli xususiyati yo‘q.

2.Og‘riq sezgirligini chaqirmaydi.

3.Og‘riq qoldiruvchi, yallig‘lantirishga, spazmga qarshi, tonusni oshiruvchi va bakteriotsid ta'sir qilish xususiyatiga ega.

4.Organizm reaktivligiga ta'sir qilish, shu bilan birga tabiiy va maxsus immunitetni oshirish xususiyatiga ega.

5.Organizmda har xil biologik aktiv moddalar hosil bo‘lishiga yordam beradi. Masalan: vitamin D, gistamin, atsetilxolin, serotonin va boshqalar.

Fizik omillar yordamida patologik jarayonlarning kechishiga ta'sir qilish va ularni maqsadga muvofiq o‘zgartirish mumkin.

Fizioterapiya – bu patogenetik va simptomatik davolashdir, ya'ni fizik omillar kasallik patogeneziga yoki rivojlanish mexanizmiga ta'sir qilib, ularning belgilarini, ya'ni simptomlarini yo‘qotishga egadir.

Bundan tashqari fizioterapevtik muolajalar bilan kasallikni oldini olish – fizioprofilaktika ham alohida o‘rin tutadi.

Fizioprofilaktika 2 qismdan iborat.

Birinchi qismi – kasallikni oldini olish;

Ikkinchi qismi – kasallikning asoratini oldini olish.

Fizioterapevtik muolajalar organizmga teri va shilliq qavatda joylashgan nerv tolalari orqali ta'sir qilib, kerakli organlarni qo‘zg‘atadi. Bu turli muolajalarda turlicha bo‘ladi - ba'zida tez, ba'zida sekin namoyon bo‘ladi.

Oxirgi yillarda olingan natijalar asosida fizioterapevtik muolajalarning ta'sirini quyidagicha taassavur etish mumkin.

Avval fizik omillar energiyasining organizmga yutilishi sodir bo‘ladi. Bu fazada sodir bo‘ladigan hamma jarayonlar fizika qonuniga bo‘ysunadi. Bunda fizik omillarning tanaga ta'sir qilish chuqurligi, to‘qima turi, qaysi to‘qimalarda energiya qay tarzda yutiladi, issiqlikning paydo bo‘lishi, ionizatsiya hodisasi, molekula hosil bo‘lishi va h.k. Masalan - nurlanish vaqtida nurlar epidermisga bir necha mikron chuqurligiga kirib boradi va o‘z yo‘lida suv molekulalarini kuchli ionlanishini hosil qiladi, buning natijasida to‘qimalarda issiqlik paydo bo‘ladi. Past chastotali impuls toklari harakatlanuvchi nervlarda 0,5-2 sm chuqurlikda ionlarni doimiy darajasini o‘zgartiradi, buning asosida harakatlantiruvchi qo‘zg‘atish yordamida mushaklarning qisilishi kuzatiladi.

Muolajalar ta'sir harakatini, intensivligini, davomiyligini, ta'sir qilish doirasi va gomeostazni qondirishga qarab mahalliy, umumiy va segmentar bo‘lishi mumkin.

Fizik omillar energiyasining yutilishi, hosil bo‘lgan issiqlikning ta'siri natijasida organizmda biologik aktiv moddalar paydo bo‘ladi. Bunda qon tomirlarining kengayishi, qon aylanishining kuchayishi sodir bo‘ladi, buning natijasida yurak urishi tezlashadi, ba'zida bemorlarda qizish holatlari kuzatiladi. Bu organizmning umumiy reaksiyasidir.

Fizik omillarning kam intensivlik bilan ta'sir qilishida katta bo‘lmagan sohada qizarish, qichishish, mahalliy haroratning oshishi kuzatiladi. Bu organizmning mahalliy reaksiyasidir.

Fizik omillarning energiyasi yutilishi natijasida hosil bo‘ladigan issiqlik ta'sirida yoki kuchli issiqlik energiyasi ta'sirida segmentar ta'sir vujudga keladi. Agarda ularning ta'siri kam bo‘lsa, unda termoregulyatsiya sistemasi ishga tushib, mushaklar tonusini va oksidlanish–qaytarilishi reaksiyasining bosqichini o‘zgartiradi.

Fizik omillar maxsus va nomaxsus ta'sir ko‘rsatadi. Bir necha fizik omillar ta'sirida qon aylanishi tezlashib, modda almashinuvi kuchayadi – bu nomaxsus ta'sirdir, ya'ni bir necha omillar uchun umumiy bo‘lgan ta'sirdir.

Shu bilan birga har bir fizik omillarning o‘ziga xos maxsus ta'siri ham bo‘ladi, ya'ni faqat bitta fizik omil uchun tegishli bo‘lgan ta'siri.

Masalan : faqat impuls toklari bilan mushaklarni qo‘zg‘atish mumkin; UFO nurlari bilan ta'sir etganda «D» vitaminini hosil bo‘lishi; vannalarning kimyoviy tarkibiga qarab o‘ziga xos maxsus ta'siri bo‘ladi.

Fizik omillarning ko‘pligi va ta'sir doirasi har xilligiga qarab, ularni kompleks holda tavsiya etishni doimo esda tutmog‘imiz kerak.

Kompleks holda davolash quyidagichadir : dori-darmonlar – fizioterapiya – DJT, shifobaxsh massaj.

Bundan tashqari fizioterapevtik muolajalarni ketma-ket va qo‘shib berish tavsiya etiladi.

Bir kunda beriladigan fizioterapevtik muolajalar soni 2 tadan oshmasligi kerak. Ularga qo‘shimcha suv, issiqlik muolajalarini berish mumkin.

Tavsiya etilayotgan fizioterapevtik muolajalarning biri mahalliy ta'sirga, biri umumiy ta'sirga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Yoki biri maxsus ta'sirga, biri nomaxsus ta'sirga qaratilgan bo‘lishi mumkin.

Fizioterapiyada muolajalar ikki xil turga bo‘linadi. Biri – asosiy muolajalar, ikkinchisi qo‘shimcha muolajalardir. Har bir fizioterapevtik muolaja asosiy yoki qo‘shimcha bo‘lishi mumkin.

Asosiy muolajalar - bunda ta'sir ichki organlarda kasallikni qaytarishga qaratilgandir. Masalan : DMV buyrak usti beziga ta'siri natijasida gormonlarni stimulyatsiyalaydi; elektrouyqu qondagi qand miqdorini kamaytiradi.

Fizioterapevtik muolajalar kasallikning patogeneziga qarab, kasallikning kelib chiqish mexanizmiga ta'sirini hisobga olib belgilashimiz kerak.

Fizioterapevtik muolajalarni kasallikning xohlagan bosqichida berishimiz mumkin. Lekin bunda biz quyidagilarga e'tibor berishimiz kerak, ya'ni organizmning umumiy holatiga, patologik jarayon spetsifikasiga, uning klinik holatlariga, bosqichiga, yo‘ldosh kasalliklarga va h.z. Fizik omillarning dozasini belgilayotganimizda bemorning shu vaqtdagi boshlang‘ich holatiga va patologik jarayonning belgilariga, organizmning sezuvchanligiga e'tibor berishimiz lozim.

Shuni doim esda tutishimiz karakki, fizioterapevtik muolajalarni asosan kichik intensivlikda berish maqsadga muovofiqdir.

Muolajalarni kichik dozada berish hujayra funksiyasini qo‘zg‘atadi, katta dozalar bosadi.

Fizioterapevtik muolajalarga organizmning javob berishi asosida, muolajalarning berilishini tartibga solishimiz yoki ularni belgilashda ko‘rsatmalarni tartibga solishimiz mumkin.

Organizmning javob reaksiyasi nimalarga bog‘liq.

1.Fizioterapevtik muolajaning fizik xarakteristikasiga va organizmning birlamchi holatiga.

2.Fizik omillarning dozasiga.

3.Shuni ko‘zda tutish kerakki, fizioterapevtik muolajalarning boshlang‘ich ta'siri kasallikni qo‘zg‘atadi, so‘ng susaytiradi.

Fizioterapevtik muolajalar, jumladan elektr bilan davolash turlari xilma xildir va ular organizmga har xil ta'sir ko‘rsatadi. Ularning ta'siri turli tarmoqlaridagi (regionar, periferik, markaziy) qon aylanishini yaxshilaydi, to‘qima trofikasini, modda almashuvini, yaxshilaydi, neyro – gumoral ta'sir etadi, buzulgan immun jarayonlarni tiklaydi. Ko‘p fizik omillar sedativ va og‘riq qoldiruvchi ta'sirga ega. Fizik omillarning maxsus va nomaxsus ta'sirini ajratish qiyinligini, ularning birdagina bir necha muolajalar uchun umumiy ta'siri asosida fiziologik effektivligining mavjudligi ularning fiziologik ta'siriga qarab guruhlarga ajratishni qiynlashtiradi.

Shuning uchun biz fizik omillarning energiyasi turiga va fizik ta'siriga qarab quyidagi guruhlarga bo‘lamiz.

1 guruh. Tabiiy omillar:

a) mineral suvlar

b) loy

v) torf

d) qum, balchiq

• 
  havo bilan davolash – aeronoterapiya
  
• 
  iqlim bilan davolash – klimatoterapiya
  
• 
  quyosh bilan davolash – gelioterapiya
  
• 
  sovuq bilan davolash – krioterapiya
  
• 
  dengiz suvi bilan davolash – talassaterapiya
  
• 
  gidroaeroionoterapiya.
  

Elektr bilan davolash

a) doimiy tok (galvanizatsiya, elektroforez)

b) impuls toklari past chastotali (DDT)

o‘rta (interferens)

yuqori (SMT)

o‘ta yuqori (flyuktuorizatsiya)

v) o‘zgaruvchan toklar

• 
  yuqori chastotali (darsonvalizatsiya)
  
• 
  ultrayuqori chastotali (UVCh)
  
• 
  o‘ta yuqori chastotali (SVCh, DMV)
  

1. 
   Magnit bilan davolash
   

1. 
   Ultra tovush bilan davolash
   
2. 
   Yorug‘lik bilan davolash (UFO, infraqizil, ko‘rinuvchi)
   
3. 
   Bosim bilan davolash (baroterapiya)
   
4. 
   Lazeroterapiya
   
5. 
   Iglorefleksoterapiya
   
6. 
   Aerozolterapiya
   

Shifobaxsh massaj.

Fizioterapevtik muolajalarni tavsiya etishga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar.

I Ko‘rsatmalar.

1. 
   Kasallikning tinchigan va o‘tkir osti bosqichi, aktiv bo‘lmagan holatida.
   

1. 
   Kasallikni oldini olish maqsadida (profilaktika)
   
2. 
   Organlarni stimulyatsiya qilishda.
   

1. 
   Kasallikning o‘tkir bosqichi va aktiv holati.
   

3. 
   Yurak yetishmovchiligining III bosqichi.
   
4. 
   O‘tkir yiringli yallig’lanish.
   
5. 
   Idiosinkraziya.
   
6. 
   O‘sma kasalliklar.
   
7. 
   Qon kasalliklari va qon ketishga moyillik.
   
8. 
   Teri va tanosil kasalligi.
   
9. 
   Tuberkulyoz.
   
10. 
    Homiladorlik.
    
11. 
    Yuqumli kasalliklar.
    
12. 
    Psixik kasalliklar.
    

Fizioterapiya amaliyotida past kuchlanishli o‘zgarmas toklar odam tanasi orqali o‘tganida elektrodlar orasida elektr harakatlantiruvchi kuch paydo bo‘ladi. Bu kuchning ta'siri ostida to‘qimalarda ionlar harakat qila boshlaydi : musbat ionlar (kationlar) manfiy qutbga, manfiy ionlar (anionlar) musbat qutbga qarab harakatlana boshlaydi.

O‘zgarmas tok bilan ta'sir ko‘rsatish uchun elektrodlar teriga qo‘yiladi. Teri, ayniqsa, quruq va dag‘allashgan bo‘lsa, tokka qarshilik ko‘rsatadi. Organizmga tok asosan ter bezlari, qisman yog‘ bezlari, qisman yog‘ bezlarining yo‘llaridan kirib boradi. Ular to‘qimalarda bir tekis tarqalmay balki to‘qimalrning elektr o‘tkazuvchanligiga qarab tarqaladi. Asosan ular xujayra orasida bo‘ladigan elektr tokini o‘tkazuvchi suyuqlik tomon, qon va limfa tomirlari yo‘li bo‘ylab, nerv tolalarining pardalari bo‘ylab yo‘naladi. Elektr toki ta'sirida to‘qimalar ichida ionlargina emas, balki oqsil zarralari va suv molekulalari ham harakatga keladi. Katod tomonga to‘planib qolgan musbat ionlar xujayralar pardasini yumshatib, o‘tkazuvchanlikni oshiradi, bu hujayralarning qo‘zg‘aluvchanligini kuchayishiga olib keladi. Anod sohasida esa manfiy ionlar hujayralarning qo‘zg‘aluvchanligi pasaytiradi, bu og‘riqning pasayishiga yordam beradi. O‘zgarmas tok ta'siri avval terida joylashgan retseptorlarga ta'sir ko‘rsatadi, bu muolaja qabul qilayotganlarda sanchish yoki sal achishish hissini uyg‘otadi. Retseptorlar orqali ta'sir bosh miya po‘stlog‘iga yetib boradi va fiziologik ta'sirlarni yuzaga keltiradi.

Tibbiyot amaliyotida shuningdek past kuchlanishli va past chastotali impuls toklari davolash maqsadida keng qo‘llaniladi. Davriy suratda impulslar (zarbalar) takrorlanib turadigan o‘zgarmas tok impuls toklar deb ataladi.

Impuls toklar bir-biridan impulslarning shakli, chastotasi va davomiyligi bilan farqlanadi. Asosan 5 turdagi impuls toklari qo‘llaniladi: 1.To‘g‘ri burchakli impuls toklari (elektr uyqu)

2.O‘tkir burchakli impuls toklari. Bu tok mushaklarning qisqarishiga sabab bo‘ladi, undan mushaklar funksiyasi susayib qolganida ularni mashq qildirish uchun foydalaniladi (elektrostimulyasiya).

3.To‘g‘irlangan sinusoidal toklar – Bernar toklari yoki diadinamik toklar.

4.Modullangan sinusoidal toklar (amplipulsterapiya).

5.eksponensial shaklidagi impuls toklari (qiya ko‘tarilib boradigan va pastga egri chiziq shaklida tushadi).Har bir tok impulslari elektrostimulyasiya uchun qo‘llaniladi.

Bu toklar ta'siri quyidagicha : elektr uyquda to‘g‘ri burchakli impuls toklari o‘z ta'sirini o‘tkazadi. Bunda tok bosh miya po‘stlog‘idagi tormozlanish jarayonlarini kuchaytiradi va fiziologik uyquga o‘xshash holatni yuzaga keltiradi.

Inson organizmi tashqi muhitning muntazam o‘zgarib turuvchi sharoitida bo‘lib, u shu sharoitga doimo moslashib turadi. Bu moslashishlar organizmning nerv sistemasi orqali amalga oshiriladi. Fizikaviy omillar ta'sirida organizmda har doim moslashuv mexanizmlari paydo bo‘ladi va takomillashadi. Bu takomillashuv organizm faqat chiniqishi orqali amalga oshadi. Fizioprofilaktika faqat organizmni chiniqtirish bilangina chegaralanib qolmaydi. U o‘z oldiga katta vazifalarni qo‘ygan. Bu vazifalar quydagilar:

• 
  atrof-muhitni sog‘lomlashtirish
  
• 
  ekologiya masalalarini hal qilish
  
• 
  ishlab chiqarishda va yashash sharoitida salbiy faktorlar-omillar ta'sirini kamaytirish.
  

Chiniqishning umumiy prinsiplari. Chiniqishning asosiy prinsp ta'sir etuvchi qo‘zg‘atuvchining asta-sekin kuchaytirib borish zarur, bunda vegetativ nerv sistemasi va yurak-qon tomir sistemasi zararlanmaydi. Salbiy ta'sirlardan saqlanish uchun, har bir odamga individual dozalarda fizikaviy omillar tavsiya etish, ushbu muolajalar o‘tkazilishi albatta fizioterapevt-shifokor kuzatuvi ostida bo‘lishi zarur. Har doim, sistematik ravishda o‘z navbati bilan o‘tkaziladigan muolajalar natijasida organizm chiniqib boradi. Oddiy, ayni vaqtda muhum bo‘lgan chiniqish prinsiplaridan biri chiniqtirish tadbirlarini kompleks ravishda qo‘llashdir. Bularga jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish, ochiq havoda sayr qilish, yugurish, suvda cho‘milish va boshqalar kiradi.

Organizmni chiniqtirishda quyosh va havo vannalari, suvda suzish va cho‘milish muhim rol o‘ynaydi. Salqin va sovuq suv muolajalari organizm tonusini oshiradi, moddalar almashinuvini kuchaytiradi, kayfiyatnt yaxshilaydi, ish qobiliyatini oshiradi. Suv muolajalari 3 xil variantda, sovuq suvda (20 gradus S va undan kam), salqin suvda (21-33 gradus S) va iliq suvda (34-36 gradus S) amalga oshiriladi. Artinish, ustidan suv quyish, dush va cho‘milishni iliq suvda boshlab, asta-sekin 12 gradus Sgacha tushuriladi. Cho‘milishdan so‘ng 15-20 daqiqa dam olish zarur. Past haroratdagi dushlarni yosh, baquvvat va chiniqqan odamlargagina tavsiya etish mumkin.

Fizioprofilaktika maqsadida yil vaqti va ob-havo qanday bo‘lishidan qat'iy nazar, ishlab chiqarish korxonalarida, maktab va bog‘chalarda simob kvars lampalari ishlatiladi. Bu lampalarning nuri impuls orqali biologik jarayonlarni tezlashtirib, organizmning himoyalanish kuchlarini oshiradi.

Zavod poliklinikalari va boshqa tibbiy punktlar qoshida ochilgan fizioprofilaktika kabinetlari va maydonchalari odamlarni chiniqtirish va turli kasalliklarni oldini olishda, gripp va boshqa shamollash kasalliklarini oldini olishda, hatto mayda jarroxatlardan so‘ng qoladigan asoratlarni tuzatishda muhim rol o‘ynaydi.

Shifoxona, poliklinika, tibbiy punktlar qoshida ochilgan fizioterapiya maydonchalari “yashil zona”larda tabiat qo‘ynida tashkil etilgan tungi sanatoriyalarda fizioterapiya muolajalarining o‘tkazilishi ishlab chiqarishdan ajralmas holda ishlovchilar uchun keng imkoniyatlar ochib berdi. Ular faqat sog‘liqlarini tiklab qolmasdan, turli kasalliklarni oldini olish uchun muolajalar oladilar, organizmni chiniqtiradilar, bu esa mehnat unumdorligini oshiradi. Yashil tabiat qo‘ynida o‘tkaziladigan jismoniy mashqlar, sayr qilish, terrenkur yurak – qon tomir sistemasi, nafas olish, ovqat hazm qilish organlari faoliyatini yaxshilaydi, asab sistemasini mustahkamlaydi.

Davolash maqsadida doimiy tokning past kuchlanishli (80 voltgacha) va kichik kuchli tok (50 milliampergacha) qo‘llaniladi.

Galvanik toklar yoki hosil bo‘ladigan impulslar teridagi nerv retseptorlariga ta'sir qiladi, ya'ni markazga intiluchi yo‘llar orqali impulslar ko‘rinishida markaziy nerv sistemasiga ta'sir etib, u yerda og‘riqdan ustun bo‘ladigan dominant o‘choqni hosil qiladi. U yerdan impulslar orqa miya orqali o‘tib, pastga tushuvchi nervlar yordamida patologik o‘choqqa tushadi. Bunday ta'sir neyroreflektor ta'sir deb ataladi. Bundan tashqari gumoral ta'sir farqlanadi – har xil biologik aktiv moddalar ishlab chiqarib, gipotalyamo-gipofizar sistemsiga ta'sir etadi.

-qon tomirlarini kengaytiruvchi;

-modda almashinuvini stimullovchi;

-og‘riqqa qarshi;

-yallig‘lanishga qarshi;

-regeneratsiyani kuchaytiruvchi;

-oziqlanishni yaxshilovchi;

-ichki sekretsiya bezlarini stimullovchi;

-nerv-mushak apparatining qo‘zg‘aluvchanlik darajasini oshiruvchi;

-yurak-qon tomir faoliyatini yaxshilovchi.

Galvanizatsiyada quyidagi elektrodlar qo‘llaniladi : qo‘rg‘oshinli, qalinligi 0.1 – 0.3 mm; platinali (ko‘z va quloq uchun vannalarda qo‘llaniladi); ko‘mirli, asosan AGVK apparati uchun qo‘llaniladi (4 kamerali vanna).

Patologik o‘choq jarayonining katta-kichikligiga qarab elektrodlarni 2 xil qo‘yish mumkin, ya'ni bo‘ylama va ko‘ndalang. Bo‘ylama usulda ketma-ket joylashadi va to‘qima yuzasiga ta'sir qiladi. U asosan umurtqa pog‘anasi kasalliklarida, nerv jarohatlarida (chiqish va kirish yerlari), segmentar zonalarga ta'sir qilishda qo‘llaniladi. Ko‘ndalang usulda elektrodlar parallel joylashadi, ya'ni ikki elektrod oralig‘ida kasallangan organ joylashadi va asosan qalinlik bo‘yicha ta'sir etadi. U bo‘g‘im va ichki organ kasalliklarida qo‘llaniladi.

1.Vermel usuli – umumiy galvanizatsiya qilinadi. 1-elektrod ko‘krak sohasiga, 2-si 2 tarmoqligi boldir ustiga.

2.Sherbak bo‘yicha yoqa usuli – 1-elektrod yoqa sohasiga, 2-si bel sohasiga.

3.Sherbak bo‘yicha ishton usuli – 1- 2 tarmoqli elektrod sonning oldingi sohasiga, 2-si bel sohasiga.

4.Bergone bo‘yicha yarim maska usuli – 1-elektrod jarohatlangan yuz sohasiga (3 oyoqli yuz nervi bo‘ylab - peshana, yuz va dahan) yoki pastki jag‘ (ko‘z va og‘iz bo‘sh qoladi), 2-si ko‘krak oralig‘iga yoki qarama-qarshi yelkaga.

5.Yuz va bo‘yin sohasini Kellat usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1-elektrod yuz-bo‘yin sohasiga, 2-si qarama-qarshi yelkaga.

6.Ko‘z sohasini Burginon usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1-2 tarmoqli elektrod ko‘z sohasiga, 2-si qarama-qarshi bo‘yin sohasiga.

7.Burunning shilliq qavatini Kassil usuli bo‘yicha galvanizatsiyasi – 1- 2 tarmoqli elektrod burun shilliq qavatiga, 2-bo‘yin sohasiga.

Odamning bosh qismiga 5 Ma, tana qismiga 50 Ma tok beriladi. Muolajalar prokladka yoki qistirmalar yordamida o‘tkaziladi. Prokladkalar paxtalik to‘qimalardan tayyorlanib, 10-12 qavatdan iborat bo‘ladi, shunda tok bir tekis tarqaladi. Muolajalardan oldin prokladkalar fiziologik suyuqligi yoki suv bilan namlanadi, chunki bu bilan quruq teri qarshiligi yengiladi va elektroliz mahsulotlarining kuydiruvchi ta'siri bartaraf etiladi.

Doimiy tokning organizmga qarshi to‘qimalarining biofizik xususiyatiga bog‘liq : -to‘qimaning elektr o‘tkazuvchanligiga

-qutblanishiga

-diffuziyaga va h.z.

To‘qimaning elektr o‘tkazuvchanligi organizmda suyuqlik miqdoriga bog‘liq. Suyuqlik muhitlariga kiradi : qon, limfa, siydik va boshqalar.

Qutblanish – ionlarning o‘tkazilishi uchun to‘siq hisoblangan ion va ionlashgan molekulalarni har xil zaryadli yarim o‘tkazuvchi membrananing ikki tomonda yig‘ilishidir.

Doimiy tok ta'sirida diffuziya va osmos jarayonlari hujayra membranasi o‘tkazuvchanligining o‘zgarishi hisobiga kuchayadi.

Prokladkalarning shakli qo‘yilish joylariga qarab bo‘lishi mumkin :

-yoqasimon -aylanasimon -to‘rt burchakli

Prokladkalar namlanganidan so‘ng kerakli joyga qo‘yilib, ustiga elektrod qo‘yiladi, uning ustidan elastik bint yoki qumli yostiqchalar yordamida fiksatsiya qilinadi.

Ko‘rsatmalar

-gipertoniya kasalligining I-II darajasi -ko‘z kasalliklari

-teri kasalliklari -nerv kasalligi (nevrit,

-LOR kasalliklari nevroz, pleksit)

-umurtqa pog‘anasi kasalliklari (radikulit, osteoxondroz)

-oshqozon-ichak kasalliklari (oshqozon va 12 barmoq ichak yarasi, gastrit, kolit, enterit, enterokolit)

-gepatit, xolesistit, pankreatit

-zotiljam, bronxit, bronxial astma

-erkak va ayol jinsiy organlari kasalliklari

Galvanizatsiya asosan o‘tkir osti va surunkali davrlarda qo‘llaniladi.

Qarshi ko‘rsatmalar

1.Umumiy : -bemorlarning umumiy og‘ir holati

-miokard infarkti

-qon kasalligi (leykoz, anemiya)

-homiladorlikning ikkinchi yarmi

-haroratli holat

-yuqumli kasalliklar

-silning faol shakli

-xavfli o‘sma, shish kasalligi

-kasallikning dekompensatsiya bosqichi

-o‘tkir yiringli jarayonlar

-qon ketishga moyillik

-tokni ko‘tara olmaslik

2.Mahalliy : -teri butunligining buzilishi

-ekzema va dermatitlarning bo‘lishi

-tanada metall buyumlarning bo‘lishi

Bu usulni 1801 yilda italiyalik olim Rossi taklif etgan. Elektroforez deganda, organizmga doimiy tok va u bilan birga organizmga kiruvchi dori moddasining uncha ko‘p bo‘lmagan miqdorining birgalikda yoki bir vaqtdagi ta'siri tushuniladi. Elektroforez usuli yordamida organizmga dori moddalarini yuborish boshqa usullarga nisbatan afzalroq hisoblanadi, ya'ni :

1.Dori moddalari terining yuza qismiga uning butunligini buzmagan holda yuboriladi.

2.Dori moddalari oshqozon-ichak yo‘li shilliq pardalariga ta'sir qilmaydi.

3.Dori moddalari teri ostida “depo” hosil qilib, ta'sir kuchini uzaytiradi.

4.Patologik o‘choqlarda dori moddalarining ko‘p miqdorda yig‘ilishi mahalliy ta'sirni kuchaytiradi.

5.Dori moddalari organizmga ion holida yoki shaklida kiradi, bu esa uning farmakologik aktivligini oshiradi.

6.Bir vaqtning o‘zida organizmga har xil qutblardan ikki xil dori moddasining suyuqliklari yuborilishi mumkin.

7.Dori moddalari bilan zaharlanishda organizmdan dori moddalarini chiqarishda keng foydalanish mumkin.

Elektroforezda “qutblar qonuni” yoki “oltin” qonun mavjud. Musbat zaryadlangan dori moddasi musbat elektrod ostidan organizmga yuboriladi, manfiy zaryadlangan dori moddasi manfiy elektrod ostidan organizmga yuboriladi. Bunga sabab shuki, bir xil zaryadlangan yoki bir xil zaryadlar bir-biridan qochadi, shunga asosan dori moddalari elektrodlardan qochib, teri orqali organizmga kiradi.

Agar qutblar qonuni buzilsa, ya'ni musbat zaryadli dori moddasi manfiy elektrod ostidan, manfiy zaryadlangan dori moddasi musbat elektrod ostidan yuborilsa, u holda dori moddalari prokladkaning o‘zida qolib, organizmga kirmaydi.

Elektroforez usulida musbat elektrod, anoddan organizm to‘qimalariga metall ionlari va musbat zaryadlangan dori moddalari yuboriladi. Masalan : Ca, Magniy, Natriy, novokain. Vitamin B12, lidaza xinin, dimedrol va boshqalar. Manfiy elektroddan, katoddan organizmga kislota radikallari va manfiy zaryadlangan dori moddalari yuboriladi. Masalan : xlor, brom, yod, penitsillin, geparin, kofein, gidrokartizon, nikotin kislotasi va boshqalar. Manfiy va musbat zaryadlangan dori moddalarining ro‘yxati alohida jadvallarda ko‘rsatilishi kerak va ular elektroforez muolajasini o‘tkazish xonasida bo‘lishi shart.Hozirgi vaqtda dori moddalarini tejash maqsadida filtr qog‘ozidan foydalaniladi, ya'ni dori moddasi bilan shimdirilgan filtr qog‘ozi namlanib, prokladka ostiga qo‘yiladi va muolaja o‘tkaziladi.

Ko‘rsatma va qarshi ko‘rstmalr xuddi galvanizatsiyaga o‘xshash.

Tinglovchilar bilan o‘zaro aloqani o‘rnatish uchun savollar

1.O‘zgarmas va impulsli toklar haqida nimalarni bilasiz?

2.O‘rganilayotgan toklar qanday usullar yordamida tibbiyotda qo‘llaniladi?

3.O‘zgarmas toklarning organizmga ta'siri qanday?

4.Impulsli toklarning organizmga ta'siri qanday?

5.Elektrodlarni qo‘llash usullari.

6.Galvanizatsiyada qo‘llaniladigan klassik usullar.

7.Elektroforezning afzalliklari nimada?