II BOB. O’ZBEKISTONDA KICHIK BIZNES KORXONALARINI
INVESTITSIYALASH HOLATI TAHLILI
2.1. O’zbekistonda kichik biznes korxonalarini investitsiyalashning
amaldagi holati tahlili
Mamlakatimiz ulkan xorijiy investitsiyalar yo’naltirilayotgan mamlakatlar
guruhiga kirish uchun barcha shart-sharoitlarga, xorijiy investitsiyalarni jalb
etish uchun bir qator afzalliklarga ega. Bu borada jahon hamjamiyati oldida
o’zining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi, dunyo xaritasidagi geografik
joylashuvi, tabiiy resurslarining tarkibi va zaxirasi, hukumat olib borayotgan
iqtisodiy siyosat va boshqalar bilan muhim rol o’ynaydi.
O’zbekiston 2013 yilda biznes uchun (yaratilgan sharoitlar, xususan,
qo’shma korxonalar uchun soliq, bojxona imtiyozlari va preferentsiyalar)
dunyodagi eng istiqbolli 20 ta davlat qatoriga qo’shilgan Markaziy Osiyodagi
yagona davlat bo’ldi. Bu xabarni xorijiy ommaviy axborot vositalari Buyuk
Britaniyaning
tavakkalchiliklarni
tahlil
qilish
bilan
shug’ullanadigan
“Maplecroft” konsalting kompaniyasi xulosasiga asoslangan holda e’lon qildi.
“Maplecroft” kompaniyasi tomonidan hisoblab chiqiladigan “Rivojlanib
borayotgan bozorlar indeksi” biznes yuritish uchun istiqbolli bo’lgan 175 ta
davlatni o’z ichiga olgan. Indeksda o’tgan yillardagi iqtisodiy ko’rsatkichlar,
mamlakatning investitsiya sarflash uchun jozibadorligi, eng so’nggi tarkibiy
islohotlar va demografik ahvol, shu jumladan, o’rta sinf soni bo’yicha
prognozlar e’tiborga olingan.
So’nggi yillarda O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish borasida erishilgan
yutuqlar Xalqaro valyuta jamg’armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi
nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan yuqori baholanmoqda. Mamlakatimiz
iqtisodiy siyosatining muvaffaqiyatlari yurtimizdagi siyosiy barqarorlik va
islohotlarning izchil amalga oshirilishiga asoslangani etakchi xalqaro ekspertlar
tomonidan bir necha bor ta’kidlandi.
19
Mamlakatimizda biznesni yuritish bilan bog’liq barcha jarayonlarni
yanada liberallashtirish, soddalashtirish va arzonlashtirish, kichik biznes va
xususiy tadbikorlik sub’yektlarini moliyaviy qo’llab-quvvatlash borasida amalga
oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida kichik biznesning mamlakatimiz
iqtisodiyotidagi tutgan o’rni tobora mustahkamlanib bormoqda. Bugungi kunda
mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining qariyb 55,8 foizi ayni shu sohada ishlab
chiqarilmoqda. Vaholanki, 2000 yilda bu ko’rsatkich 31 foizdan iborat edi.
Ayni paytda ishlab chiqarilayotgan jami sanoat mahsulotlarining 23 foizi,
ko’rsatilayotgan bozor xizmatlarining deyarli barchasi, mahsulot eksportining 18
foizi, iqtisodiyot tarmoqlarida ish bilan band bo’lgan aholining 75 foizi kichik
biznes ulushiga to’g’ri kelmoqda.
Ana shu raqamlardan ko’rinib turibdiki, kichik biznes shaklan kichik
bo’lishiga qaramasdan, iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish, aholini ish bilan
ta’minlash muammosini hal etish va xalqimiz farovonligini yuksaltirishda tobora
katta rol o’ynamoqda.
Mamlakatimizda investitsiya muhitining barqarorligi va investitsion
jozibadorlikning to’g’ri yo’lga qo’yilgani ham xorijiy investitsiyalarning kirib
kelishi uchun zamin bo’lmoqda.
Iqtisodiyot vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo
vazirligi, Moliya vazirligi, boshqa manfaatdor tuzilmalar qisqa muddatlarda
xorijiy investorlar faoliyati uchun yaratilgan amaldagi sharoitlarni chuqur va
tanqidiy o’rganib chiqish hamda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishni rag’batlantirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish
bo’yicha takliflarni ishlab chiqishga kirishgan. Ushbu takliflarni tayyorlashda
mavjud normativ bazani, investorlarni jalb etish va xorijiy investitsiyalar
ishtirokida tashkil qilingan korxonalarni ro’yxatga olishning tartib-qoidalarini,
ularni himoya qilish bo’yicha ishonchli kafolatlarni yanada takomillashtirish
masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Hozirgi kunda mamlakatimizda investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning
quyidagi manbalari mavjud:
20
1. Korxona va jismoniy shaxslar jamg’armalari.
2. Bank kreditlari hisobidan moliyalashtirish.
3. Davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlar mablag’lari hisobidan
moliyalashtirish.
4. Xorijiy investitsiyalar.
Mamlakatimizda investitsiya va biznes muhitni yaxshilash borasida
ko’rilayotgan izchil chora-tadbirlar milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda katta
ahamiyat kasb etmoqda.
Ko’plab davlatlar tajribasining ko’rsatishicha, xorijiy investitsiyalardan
samarali
foydalanish
raqobat
sharoitida
respublikamiz
iqtisodiyotini
rivojlantirishning garovidir. Shu bois, mamlakatimiz banklari ham xorijiy
investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb qilishga alohida e’tibor qaratmoqda.
Xorijiy investitsiyalar korxonalarni moliyalashtirishning qo’shimcha
manbai bo’lish barobarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va
texnologik jihatdan yangilash, amaliyotda zamonaviy menejmentni qo’llashga
ham sharoit yaratadi.
Mazkur investitsiyalar, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning ilg’or
usullarini, import o’rnini bosuvchi va eksportga yo’naltirilgan tovarlarni ishlab
chiqarishni yo’lga qo’yish, tabiiy boyliklarni jadal o’zlashtirish, ishchi kuchi
zich joylashgan hududlarda yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga
yo’naltiriladi.
Bugungi kunda respublikamiz banklari tomonidan Jahon banki, Osiyo
taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Xitoy taraqqiyot banki, Koreya
Eksimbanki, Germaniyaning bir qator banklari bilan ularning kredit liniyalarini
jalb etish borasida hamkorlik o’rnatilgan.
Xorijiy kredit liniyalarini jalb qilish hisobiga tadbirkorlik sub’yektlariga
kreditlar ajratishni yanada kengaytirish borasidagi chora-tadbirlar doirasida
tijorat banklari tomonidan 2013 yilda investitsion loyihalarni moliyalashtirish
uchun xalqaro moliya institutlarining 145,4 mln. AQSh dollari miqdoridagi
21
kredit liniyalari o’zlashtirildi va joriy yilda 160 mln. AQSh dollari miqdoridagi
kredit mablag’lari o’zlashtirilishi rejalashtirilgan.
Umuman olganda, 2014 yilda 266,8 mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit
liniyalari (namunaviy loyihalar asosida quriladigan uylar bilan birga)
o’zlashtirilishi ko’zda tutilgan.
Xorijiy kredit liniyalarining o’zlashtirilishi samarasi haqida to’xtaladigan
bo’lsak, quyidagi misollarni aytishimiz mumkin: Samarqand shahrida faoliyat
yuritayotgan «Yasham-Erkaplan» QK tomonidan Belgiyaning «Michel Van de
Wiele» kompaniyasining gilam ishlab chiqarish texnologiyasini, Germaniyaning
«Xetma Vollenweider» kompaniyasining gilamga ishlov beruvchi uskunalari
sotib olish uchun 2013 yilda Germaniyaning KfV banki liniyasidan 229 ming
evro, Kommertsbank liniyasidan 819 ming evro miqdorida kreditlar ajratildi.
Mazkur kreditlar hisobiga olingan uskunalar gilam ishlab chiqarish
texnologiyasi bo’yicha zamonaviyligi, energiya tejamkorligi, ishlab chiqarish
quvvati va samaradorligi yuqoriligi bilan ajralib turadi. Ushbu uskunalarda
ishlab chiqarilayotgan gilam mahsulotlari sifati zamon va jahon bozoridagi
talablarga to’liq javob beradi.
Mazkur loyihani amalga oshirish evaziga korxonaning ishlab chiqarish
quvvati 36 foizga oshdi, qo’shimcha 10 ta yangi ish o’rni tashkil etildi.
Toshkent shahrida faoliyat yuritayotgan «Inter biznes atlantik» MChJga
Turkiyaning «Markev makine muxendeslik» va «Tam matbakilik ve ambalai
san» kompaniyalarining shokolad ishlab chiqarish asbob-uskunalarini sotib olish
uchun 2013 yilda Germaniyaning KfV banki liniyasidan 168,1 ming evro
miqdorida kredit ajratilgan edi.
Ushbu uskunalarda ishlab chiqarilayotgan shokolad mahsulotlarining
sifati jahon standartlariga va iste’molchilar talablariga to’liq javob beradi. Yangi
texnologiyalar o’ta zamonaviy, energiyani tejamli sarflaydi, ishlab chiqarish
quvvati va samaradorligi yuqori.
Toshkent viloyatidagi «Navro’z interneyshnl grup» MChJ QK
Germaniyaning Landes Bank Berlin AG kredit liniyasidan 2 860 ming evro
22
miqdorida mablag’ evaziga «Krones AG» kompaniyasining salqin ichimliklar
ishlab chiqarish uskunalarini sotib oldi va faoliyat ko’rsata boshladi.
Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirishga yo’naltirilgan xorijiy kredit liniyalari mavjud
bo’lib, 2014 yilda o’zlashtirilishi ko’zda tutilgan miqdori to’g’risida ma’lumot
keltirilgan.
| 