24
Bank krediti orqali ilg’or texnologiyaga asoslangan ishlab chiqarish joriy
etiladi, yangidan-yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yiladi,
shuningdek yangi korxonalarning barpo etilishiga, yangi ish o’rinlarining
ko’payishiga erishiladi.
Jumladan, yangi tashkil etilayotgan kichik va xususiy korxonalarni
qo’llab-quvvatlash maqsadida Imtiyozli kredit jamg’armasining resurs bazasini
ikki barobar oshirish ko’zda tutilgan. Buning
natijasida kichik biznes
sub’yektlariga ajratilgan kreditlar miqdori yildan-yilga sezilarli darajada oshib
bormoqda
Kichik korxonalarning moliyalashtirilishi quyidagi ichki va tashqi
manbalar orqali amalga oshirilishi mumkin:
● moliyalashtirishning tashqi manbalari – byudjet mablag’lari, maqsadli
bank kreditlari, aksiyalar emissiyasining mablag’lari, lizing, tijorat banklarining
uzoq muddatli kreditlari, ma’naviy
boyliklar, byudjetdan tashqari va notijorat
jamg’armalar mablag’lari;
● moliyalashtirishning ichki manbalari – foyda, amortizatsiya to’lovlari,
to’plangan pullar va tadbirkorlarning jamg’armalari, sug’urta faoliyatidan
olingan mablag’lardan iboratdir.
Hozirgi paytda O’zbekistonda kichik biznesni majmuaviy jihatdan
moliyaviy qo’llab – quvvatlashning davlat moliyaviy resurslari,
xorijda
muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan usul va dastaklar, shuningdek, mahalliy
sharoitlarning o’ziga xos xususiyatlarini qamrab olgan manbalar hamda chet el
kredit tizimlarini qo’llovchi yagona tizimi ishlab chiqilgan.
Hozirgi paytda kichik biznes tomonidan
bank xizmatlariga talabning
barqaror o’sishi kuzatilmoqda. Shuning uchun, bank tizimining asosiy vazifasi
kredit berish tartibini takomillashtirish hamda iqtisodiyotning real sektorini
moliyalashtirishni kengaytirish va qayta tashkil etilayotgan korxonalarni qo’llab
– quvvatlashga qaratilgan kichik biznes rivojini rag’batlantirishning yangi
mexanizmlarini ishlab chiqish va qo’llash hisoblanadi.
Kredit talabnomasi va
hujjatlar aylanishi hajmini ko’rib chiqish, muddatlarini qisqartirish bo’yicha
25
chora – tadbirlar ishlab chiqildi. Kreditlashning yangi tartiblariga muvofiq,
kredit talabnomasini rasmiylashtirish uchun kichik biznes sub’yektlariga
faqatgina ikkita va uchta hujjat talab etiladi. Talabnomalarni ko’rib chiqish
muddatlari besh – o’n ish kunigacha qisqartirildi. Ushbu chora sansalorlikni
keskin kamaytirishga va suiste’molchilikni bartaraf qilishga imkon berdi.
Natijada, juda ko’p tadbirkorlar kerakli moliyaviy manbalaraga ega bo’lishdi.
O’zbekistonda kichik biznes sub’yektlarini tashqi moliyalashtirishning bir
nechta imtiyozli mexanizmlari mavjud.
1. Banklar tomonidan byudjetdan tashqari jamg’armalar orqali kreditlash.
Kreditlashning bu turida tijorat banklari qarzlarni (ssuda) o’z mablag’lari
hisobiga emas, balki ish bilan band etishga ko’maklashish jamg’armasi, dehqon
va fermer xo’jaliklariga ko’maklashish jamg’armasi va boshqa tashkilotlar
mablag’lari hisobiga beradilar. Bu jamg’armalar korxonalarning o’zlari
bergan
chegirmalari, davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar va davlat
byudjetiga
tushayotgan
boshqa
foydalar
hisobiga
moliyalashtiriladi.
Jamg’armalarning mablag’lari banklar tomonidan kichik biznes sub’yektlariga
subsidiyali kreditlar shaklida beriladi. Kreditning maqsadiga, imtiyozli foiz
stavkalariga qarab kreditlar beriladi, lekin har
qanday sharoitda u Markaziy
bankning qayta moliyalashtirish stavkalaridan ancha kichik bo’ladi.
2. Imtiyozli kreditlash – jamg’armalar tomonidan o’z daromadlarini bir
qismini zaxira qilish yo’li bilan tashkil etiladi. Ushbu mablag’lardan berilgan
kreditlar evaziga, hukumat banklarga soliq solishda boshqa imtiyozlar taqdim
etadi. Ushbu jamg’armalar hisobiga berilgan kreditlarga,
kreditning haqiqiy
berilgan muddatiga foiz stavkalari Markaziy bank belgilagan qayta
moliyalashtirish stavkalarining 50 foizdan oshmagan miqdorida bo’ladi va
tadbirkorlik sub’yektlariga investitsion loyihalarni moliyalashtirish foydali
bo’ladigan talablarda beriladi.
