13,2  Joriy kreditorlik qarzlari  1336

33 
13,2 foizni tashkil etgan bo'lib, uning summasi 1336 ming so'm bo'lgan. Bu 
asosan, joriy kreditorlik karzlari bo'lib, shundan 6,1 foiz byudjetga to'lovlar 
bo'yicha, 2,4 foiz maqsadli davlat jamg'armalariga to'lovlar bo'yicha, 2,3 foiz 
mehnatga haq to'lash bo'yicha va qolgan 2,4 foizi boshka kreditorlik qarzlari 
hisobiga to'g'ri keladi. 
2.3. Kichik biznes korxonalarining investitsion muhit tahlili 
Iqtisodiyotni 
modernizatsiyalash 
sharoitida 
mamlakatimizga 
investitsiyalarni jalb qilish, xususan, kichik biznes sohasida faoliyat yurituvchi 
xo’jalik sub’yektlarni zamonaviy texnika hamda jihozlar bilan ta’minlash, bozor 
talabiga javob beradigan raqobatbardosh va eksportbop mahsulotlar ishlab 
chiqarish bugungi kunning asosiy talabidir. 
Bu borada investitsiyalarning o’rni beqiyosdir, xususan kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikning rivojlanayotganligi, barqaror iqtisodiy o’sish va 
mahalliy hamda xorijiy investitsiyalar hajmi yildan-yilga oshib borishi real 
sektordagi investitsion jarayonlarni faollashtiradi. Investitsion jozibadorlikni 
oshirish yo’li orqali iqtisodiy rivojlanishga erishish mumkin. 
Kichik biznes davlatning bozor va xo’jalik yurituvchi tizimlarining 
hayotiy asosi bo’lib xizmat qilib, bozor munosabatlarining asosiy shartlaridan 
biri bo’lgan, talab va taklifdagi manfaatlar muvozanatini inobatga oladigan 
ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish kabi birlamchi ijtimoiy-iqtisodiy funktsiyani 
o’z ichiga oladi. 
Davlat 
tomonidan 
kichik 
biznes 
korxonalarining 
investitsion 
jozibadorligini oshirish uchun kerakli choralarning ko’rilishi, kichik biznesga 
kredit ajratishni oshirishga va kichik biznes korxonalarining kreditlardan to’la 
foydalana olishiga yo’l ochib beradi. 
Kichik biznesni rivojlantirish borasida davlatimiz rahbari tomonidan bir 
qator farmon va qarorlar qabul qilinib, ularga asosan tegishli dasturlar ishlab 
chiqilmoqda. Prezidentimizning 2012 yil 12 iyuldagi “Ishbilarmonlik muhitini 

34 
yanada tubdan yaxshilash va tadbirkorlikka yanada keng erkinlik berish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi 2011 yil 24 avgustdagi “Kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni yanada rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini 
shakllantirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmonlari, 2011 
yil 11 martdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlariga kredit 
berishni ko’paytirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori va 
2011 yil “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” davlat Dasturini ishlab 
chiqilishi va amalga oshirilishi natijasida kichik korxonalar tashkil qilish, ularni 
ro’yxatdan o’tkazish, soliq va boshqa to’lovlar bo’yicha imtiyozlar berish, 
kichik biznes va biznes sub’yektlariga kreditlar berishni takomillashtirish hamda 
ularning hajmini oshirish, investitsiya va boshlang’ich sarmoyalarini 
shakllantirishga kreditlar ajratish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, 
texnologik yangilash uchun o’rta va uzoq muddatli kreditlar berish, kichik 
biznesni rivojlantirishga xorijiy investitsiyalarni, xalqaro moliya institutlarining 
kreditlarining hamda to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni keng jalb etilishi, sanoat 
tarmoqlarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga hamda 
yuqori texnologiyaga asoslangan zamonaviy ishlab chiqarishlar uchun keng 
imkoniyatlar yuzaga keldi. 
Umuman olganda, investitsiya muhiti – bu mamlakatning ma’lum bir 
hududiga kiritiladigan investitsiyalarning samaradorligini va xavfsizligini 
ta’minlashga qaratilgan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy shart-sharoitlar majmuasidir. 
Mamlakatdagi umumiy investitsiya muhiti hudud, tarmoq va korxonalardagi 
investitsiya faoliyatiga ta’sir ko’rsatadi. Investitsiyalarni shakllantirish va 
ulardan foydalanish, mamlakat va xo’jalik yurituvchi sub’yektlarning 
investitsion siyosati asosida amalga oshiriladi. Bu siyosat birinchidan, kapital 
qo’yilmalarning ustivor yo’nalishlarini, ikkinchidan, ishlab chiqarish kuchlarini 
to’g’ri joylashtirish va rivojlantirish, uchinchidan, fan-texnika taraqqiyoti va 
butun iqtisodiyotning rivojlanishini belgilab beradi. 
Kichik biznesda investitsion jozibadorlikni oshirish borasida olimlar 
quyidagi fikrlarni keltirganlar. Xususan, D.A.Ednovitskiy, V.A.Babushkin, 

35 
N.A.Baturinalar investitsion jozibadorlikni investitsion tavakkalchilik bilan 
bog’laydilar. Ular investitsion jozibadorlik deganda tashkilotning shunday 
holatini tushunadiki, bunda kapital egasida tavakkalchilikka borish, shuningdek, 
pul ko’rinishida va asosiy vositalar shaklidagi investitsiyalar oqimini ta’minlash 
istagi paydo bo’ladi. Bu vaziyatda kapital ta’minlovchi va ma’lumot 
oluvchilarning ishonchi tashkilotning investitsion jozibadorlik darajasining 
asosiy va juda sezuvchan hosilasi hisoblanadi. 
I.A.Blank investitsion jozibadorlik – bu aniq investor nuqtai nazaridan 
alohida yo’nalish va ob’ektlarni investitsiyalashdagi afzalliklarini va 
kamchiliklarini umumlashtiruvchi deb ta’rif berib, bunga ko’ra alohida 
ob’ektlarni investitsiyalash jozibadorligini baholash ko’p omillarga bog’liq va 
individual xususiy xarakterga ega deb ta’kidlaydi. 
Ta’kidlash joizki, investitsion jozibadorlik investorlar uchun foydalilik 
darajasini belgilaydi. Korxonaga investitsiya jalb etish va kreditlash bo’yicha 
qaror qabul qilishda moliyaviy barqarorlik, kreditga layoqatlilik va 
raqobatbardoshlik nazarda tutiladi. 
Kichik biznesning investitsion jozibadorligini oshirish, kredit va moliya 
institutlarini rivojlantirish, xorijiy va mahalliy investitsiyalar hajmini 
ko’paytirish hamda davlat dasturlarini ishlab chiqqan holda kichik biznesga 
mablag’ ajratish hozirgi kunning asosiy vazifalaridan biridir. Prezidentimiz 
mamlakatimizni 2013 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014 
yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga 
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida quyidagilarni 
keltirib o’tdi: “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli va o’rni tobora 
mustahkamlanib borayotganining o’zi iqtisodiyotimizning tarkibida bo’layotgan 
ijobiy o’zgarishlardan dalolat beradi. Faqatgina o’tgan yilning o’zida yurtimizda 
26 mingdan ziyod kichik biznes sub’yekti ish boshladi, ushbu sektorda faoliyat 
ko’rsatayotgan korxonalarning umumiy soni yil oxiriga kelib 190 mingtaga etdi. 
Bugungi kunda mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining qariyb 55,8 foizi ayni 
shu sohada ishlab chiqarilmoqda. Vaholanki, 2000 yilda bu ko’rsatkich 31 

36 
foizdan iborat edi. Ayni paytda ishlab chiqarilayotgan jami sanoat 
mahsulotlarining 23 foizi, ko’rsatilayotgan bozor xizmatlarining deyarli 
barchasi, mahsulot eksportining 18 foizi, iqtisodiyot tarmoqlarida ish bilan band 
bo’lgan aholining 75 foizi kichik biznes ulushiga to’g’ri kelmoqda. Ana shu 
raqamlardan ko’rinib turibdiki, kichik biznes shaklan kichik bo’lishiga 
qaramasdan, iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish, aholini ish bilan 
ta’minlash muammosini hal etish va xalqimiz farovonligini yuksaltirishda tobora 
katta rol o’ynamoqda. Iqtisodiyotimiz tarkibidagi chuqur o’zgarishlar 
mamlakatimiz eksport salohiyatini mustahkamlash eksport hajmini barqaror 
oshirish va uning tarkibida ijobiy o’zgarishlarga erishishda eng muhim omilga 
aylandi”. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish borasida yurtimizda 
olib borilayotgan chora-tadbirlar natijasida kichik biznesning iqtisodiyotimizda 
tutgan o’rni tobora rivojlanib bormoqda. Kichik biznesning YaIMdagi ulushi 
2000 yil 31,0 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2013 yilga kelib 55,8 foizni tashkil 
etmoqda. Bu 2000 yildan 2013 yilga qadar 1,8 barobarga o’sganini ko’rishimiz 
mumkin. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning sanoatdagi ulushi 2000 yilda 
12,9 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2013 yilga kelib 28,1 foizni 
tashkil etmoqda. Kichik biznesni mamlakatimiz eksportidagi ulushi 2000 yilda 
12,2 foiz bo’lib, bu ko’rsatkich 2013 yilga kelib 24,1 foizga etdi. Aholini band 
bo’lgan qismining umumiy soni 2000 yilda 49,7 foizni, 2013 yilda esa 76,7 
foizni tashkil etdi, bu ko’rsatkich 2000 yildan 2013 yilgacha 1,5 barobarga 
oshganini ko’rsatmoqda. 
Ma’lumki, tijorat banklarida kichik biznesga investitsiyalar kiritishning 
asosiy maqsadi faqat kapitalni saqlab qolishdan iborat bo’lmay, qo’yilmalarning 
xavfsizligi, foydaliligi, daromadliligini saqlagan holda ularni ko’paytirishni ham 
qamrab oladi. 
Hozirda 
yurtimizdagi 
tijorat 
banklarida 
investitsion 
faoliyatini 
kengaytirish, rivojlantirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish 

37 
uchun 
qonunchilik 
bazasi 
tobora 
takomillashtirilmoqda. 
O’zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2014 yil 14 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining ayrim hujjatlariga qo’shimchalar kiritish to’g’risida”gi Farmoni 
qabul qilindi. 
Ushbu farmonning ijrosi tufayli tijorat banklari tomonidan yangi ishlab 
chiqarish korxonalarini barpo etilishida, faoliyat yuritayotgan korxonalarni 
modernizatsiya qilishda, texnik va texnologik qayta jihozlash maqsadlariga 
ajratilayotgan investitsion kreditlar hajmining muntazam ravishda o’sib 
borishiga imkon yaratmoqda. 
Korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta 
jihozlash maqsadlariga ajratilgan investitsion kreditlar 2013 yil mobaynida 7,2 
trln. so’mni tashkil qilib, bu 2012 yildagiga nisbatan 1,3 barobarga o’sganini, 
shuningdek, 2010 yildan to shu kunga qadar investitsion kreditlar qariyb 2,2 
barobarga o’sganini ko’rishimiz mumkin. Bu, o’z navbatida, yildan-yilga 
investitsion kreditlarga talab oshayotganini bildiradi. 
Tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni 
rivojlantirish va ularni moliyaviy qo’llab-quvvatlash maqsadida ajratilgan 
investitsiyalar 2010 yilda 5 346 mlrd. so’mni, 2013 yilga kelib 6 982 mlrd. 
so’mni tashkil etdi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlarining loyihalarini 
moliyalashtirish maqsadida xalqaro moliya institutlari va hukumatlarining kredit 
liniyalari va grantlari hisobidan 145,4 million dollar miqdorida kredit 
mablag’lari ajratildi . 
Mamlakatimizda kichik biznesga investitsiyalarni keng jalb etish va 
ularning jozibadorligini oshirish, hamkorlikdagi istiqbolli loyihalarni amalga 
oshirish, yangi zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etish asosida 
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini jahon bozorlari 
talabi darajasiga ko’tarishga imkoniyat yaratmoqda. 
Yurtimiz olimlarining tadqiqotlariga ko’ra, mintaqalarning investitsion 
jozibadorlik indeksi oltita element asosida hisoblanadi va shu bo’yicha integral 

38 
indeks aniqlanadi. Olingan ma’lumotlarga ko’ra, mintaqalarning investitsion 
jozibadorligini uchta guruhga bo’lish mumkin (4-jadval). 

Download 0,89 Mb.