Kichik biznes korxonalariga investitsiyalarni yo’naltirishning huquqiy

11 
sohalariga yo’naltirish orqali pirovardida aholining turmush darajasini oshirish 
imkoni yaratiladi; 
uchinchidan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va 
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish o’sib borayotgan aholini ish 
joylari bilan ta’minlash imkoniyatlarini oshiradi; 
to’rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish quvvatlari, moddiy-
texnik bazasi yangilanadi va ular texnik jihatdan qayta qurollanadi; 
beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlaydigan korxonalar barpo etiladi
1
.
O’zbekiston Respublikasi xalqaro huquq sub’yekti sifatida jahon siyosiy 
xaritasida o’z o’rniga ega. Investorlar uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish - 
bozor iqtisodiyotini shakllantirishning eng asosiy shartlaridan biridir. Investorlar 
faoliyatini takomillashtirish va uning samaradorligini oshirish uchun o’tgan 
1991-2012 yillarda jahonda xorijiy investitsiyalarga doir amaldagi qonunlarga 
498 marta o’zgartirishlar kiritildi. Bundan tashqari, investitsiyalarni o’zaro 
himoya qilish bo’yicha 1500 taga yaqin ikki tomonlama bitimlar tuzilgan
2
. 
Shuning bilan birga turli davlatlar bilan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni 
o’rnatishda, uni amalga oshirishda o’zining vakolatli davlat organlari va 
nodavlat tashkilotlari ishtirokida faol ishtirok etadi. Kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash maqsadida, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojlanishini 
rag’batlantirish 
Respublika 
koordinatsion 
kengashining 
faoliyatini 
takomillashtirish to’g’risida" 2000 yil 17 fevralda №57-sonli Qarori qabul 
qilindi. Xalqaro va xorijiy kredit liniyalari orqali moliyalashtirish 
munosabatlariga nisbatan qo’llanishi lozim bo’lgan huquq O’zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik kodeksining 70,71 boblarida nazarda tutilgan normalar, 
boshqa qonunlar, xalqaro shartnomalarda e’tirof etilgan asosida, shuningdek 
taraflarning o’zaro kelishuvi bilan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi davlat 
va shaxslar hamda xorijiy shaxslar o’rtasida investitsiya nizolarini hal etish 
1
Almatova D. Mintaqalarda investitsiyalar jalb etishning muhim yo’nalishlari. “O’ZIA” - “EVU” №1, 2012. 
2
 
http://www.base.spinform.ru
 

12 
to’grisidagi Vashington konventsiyasi (1965), investitsiya kafolatlari bo’yicha 
ko’p tomonli agentlikni ta’sis etish to’g’risidagi Seul konventsiyasi (1985 yil) 
kabi xalqaro konventsiyalarga qo’shildi, Xalqaro Valyuta Fondi va Jahon 
bankiga a’zo bo’ldi. 
Respublikamizda xorijiy investorlarning iqtisodiy faoliyati quyidagi 
qonunlar bilan himoyalangan; 
-tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonunlar va me’yoriy xujjatlar bilan; 
-chet el investitsiyalari to’g’risidagi qonunlar bilan. 
O’zbekistonda “Chet el investitsiyalari to’g’risi”dagi dastlabki qonun 1991 
yil iyunida qabul qilindi. Keyingi yilning iyulida esa mamlakat parlamenti bu 
qonunning yangi tahririni qabul qildi. 
1994 yilning 5 mayida qonun chiqaruvchilar O’zbekiston Respublikasining 
"Chet el investitsiyalari va chet el investorlari faoliyatining kafolatlari 
to’g’risida"gi yangi Qonunini tasdiqlashdi. 1996 yilning o’rtasida qabul qilingan 
"Erkin iqtisodiy zonalar to’g’risida"gi Qonun shu toifadagi zonalarga 
investitsiyalashning asosiy' huquqiy doirasini shakllantirdi. 
1996 yil noyabrida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Chet el 
investitsiyasi ishtirokidagi korxonalarga beriladigan qo’shimcha omillar va 
imtiyozlar to’g’risida»gi Farmonida «Chet el investitsiyasi bo’lgan ishlab 
chiqarish 
korxonalari» 
deb 
nomlanib, 
preferentsial 
rejim 
berilgan 
korxonalarning maxsus toifasi belgilandi. Eksport uchun, ishlab chiqarish-
texnika mahsulotlari va ichki bozor ehtiyojlarini qondirish uchun tovarlar ishlab 
chiqarayotgan chet el investitsiyasi bo’lgan korxonalar ham: 
- chet el sarmoyasining ustav jamg’armasidagi hissasi 50% va undan 
ko’proqni tashkil etsa, ishlab chiqarish boshlanganidan keyin ikki yil muddatda; 
- ishlab chiqarish hajmida 25% dan ko’proqni bolalarga atalgan tovarlar 
tashkil etsa, ishlab chiqarish boshlanganidan keyin -besh yil muddatda foydadan 
undiriladigan soliqdan ozod qilinadi. Keyingi yillarda bu korxonalarning 
foydasidan olinadigan soliq amaldagiga qaraganda ikki marta pasaytirilgan 
stavkalarda undiriladi. 

13 
1998 yil Oliy Majlis investitsiya faoliyati sohasidagi munosabatlarni 
tartibga soluvchi 3 ta qonunni - 1998 yil 30 aprelda O’zbekiston 
Respublikasining "Chet el investitsiyalari to’g’risida" va "Chet el 
investorlarining kafolatlari va ularning huquqlarini himoya qilish choralari 
to’g’risida"gi hamda 1998 yil 24 dekabrda "Investitsiya faoliyati to’grisida"gi 
Qonunlarni qabul qildi. Bu qonunlar mamlaqatimizda investitsiya muhitini 
yaxshilashga va uning iqtisodiyotiga sarmoya joylashtirish hajmlarini oshirishga 
yo’naltirilgan edi. Investitsiya jarayonlarini rivojlantirish maqsadida 
respublikada qabul qilingan me’yoriy xujjatlar investitsiyalarni ko’paytirishga, 
ayniqsa, xorijiy investitsiyalarni respublikaga jalb qilishga yordam berdi. Qonun 
qabul qilishdan ko’zlangan asosiy maqsad - respublika qimmatli qog’ozlar 
bozorida amalga oshirilayotgan xuquqiy islohotlarning uzviy davomi bo’lgan 
hamda qimmatli qog’ozlar bozori faoliyat ko’lamining yanada kengayishiga 
qulay zamin hozirlaydigan va mamlakatdagi investitsion muhitga bevosita ta’sir 
ko’rsatadigan istiqbolli me’yoriy-huquqiy hujjatlar yaratishdan iboratdir. 
Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 12 noyabrdagi 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi hamda Senatining 
qo’shma majlisida so’zlagan nutqida O’zbekiston Respublikasining "Investitsiya 
va pay fondlari to’g’risida"gi qonuni loyihasini tayyorlash zarurligi ta’kidlangan 
edi. Shu bois ham investitsiya va pay fondlari to’g’risida aholining keng 
qatlamiga tushunchalar berish foydadan holi bo’lmaydi
1
. 
Respublika banklari kichik biznes korxonalariga moliyaviy yordam 
ko’rsatishdan tashqari investitsiyalar monitoringi va uni takomillashtirish 
borasida kichik biznes korxonalariga katta yordam ko’rsatmoqda. Bu birinchi 
navbatda jahon eksport bozorlariga o’z mahsulotini olib chiqish borasida kichik 
biznes korxonalaryga yordam ko’rsatmoqda. Respublika Milliy tashqi iqtisodiy 
faoliyat banki Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari taraqqiyoti moliya institutlari 
assotsiatsiyasi (AFIRATO) bilan birga Milliy bank BMT ning xalqaro savdo 
33 Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chukurlashtirish va fuqarolik jamiyatini 
rivojlantirish kontseptsiyasi.-T.: O’zbekiston, 2010. 

14 
markazi Jahon savdo tashkilotining 5 loyihasini amalga oshira boshladi. Mazkur 
tizimga ulangach, O’zbekiston korxonalari xalqaro texnologiyalar, tayyor 
mahsulot, xom-ashyo, yordamchi materiallar va butlovchi qismlar bozoriga 
tezkorlik bilan kiradi, o’zlari biznes hamkorlar tanlaydi. 1993 yilning dekabrida 
Ashxobodda imzolangan "Investitsiya faoliyati sohasida hamkorlik qilish 
to’g’risidagi bitim" katta ahamiyatga ega bo’ldi. Ushbu bitimga muvofiq 
tomonlarning investorlari boshqa tomonlar hududida investitsiyalashni quyidagi 
yo’llar bilan amalga oshirish maqsadga muvofiq: 
-tomonlar investorlariga to’liq tegishli bo’lgan korxonalar, shuningdek, 
bunday korxonalarning filiallarini barpo etish; 
-investitsiyalash joyida yuridik va jismoniy shaxslar bilan birgalikda barpo 
etiladigan korxonalarda ulushi bilan qatnashish; 
-milliy 
qonunchilikka 
muvofiq 
korxonalar, 
binolar, 
inshootlar, 
korxonalarda qatnashish ulushlari, paylar, aktsiyalar, obligatsiyalar hamda 
qimmatli qog’ozlarni sotib olish; 
-investitsiyalash joyidagi davlat hududida amalda bo’lgan qonunlarga zid 
bo’lmagan investitsiyalarni amalga oshirish va boshqa faoliyatlar bo’yicha 
iqtisodiy shart-sharoitlarni yaratish. 
O’zbekiston 
Respublikasiga 
"To’g’ridan-to’g’ri 
xususiy 
xorijiy 
investitsiyalarni jalb etishni ragbatlantirish borasidagi qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida" O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 
apreldagi №PF-3594-sonli Farmoni qabul qilindi. 
Mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, xususiylashtirish, 
ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik jihatdan qayta jihozlash va 
rekonstruktsiya qilish, respublikaning ortiqcha ishchi kuchi mavjud bo’lgan 
mintaqalarida yangi ish joylarini yaratish dasturlarini amalga oshirishga 
to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, shuningdek, 
xorijiy investorlar uchun ishonchli hukuqiy himoya va kafolatlarni ta’minlash 
maqsadida 2005 yilning 1 iyulidan boshlab to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy 
investitsiyalarni jalb etadigan va iqtisodiyot tarmoqlarida mahsulotlarni ishlab 

15 
chiqarishga ixtisoslashtirilgan korxonalar yuridik shaxslarning foydasidan 
olinadigan soliq, mulk solig’i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va 
obodonlashtirish solig’i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan 
yagona soliq to’lashdan, pguningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy 
ajratmalar to’lashdan ozod qilindi. (O’zR Prezidentining 28.12.2010 y. PF-4261-
son Farmoni tahriri). 
Shuningdek, to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi 
quyidagicha bo’lganda mazkur soliq imtiyozlari berildi: 
-300 ming AQSh dollaridan 3 million AQSh dollarigacha - 3 yil muddatga; 
-3 milliondan ortiq AQSh dollaridan 10 million AQSh dollarigacha - 5 yil 
muddatga; 
-10 million AQSh dollaridan ortiq bo’lganda - 7 yil muddatga. 
Korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 33 
foizni tashkil etishi lozim. Xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan 
valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik uskuna tarzida qo’yish mumkin.
Yuqoridagi imtiyozlarni qo’llanish muddati davomida imtiyozlardan 
olingan daromadning kamida 50 foizini korxonani yanada rivojlantirish 
maqsadida qayta investitsiyalashga yo’naltirish mumkin
1
. Ushbu Farmonning 
davomi sifatida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "To’g’ridan-to’g’ri 
xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida"gi № PF-4434-sonli Farmoni 2012 yilning 10 aprelida qabul 
qilindi. Mazkur Farmonga muvofiq, "Yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni 
rivojlantirishga to’g’ridan-to’g’ri quyilmalar kiritayotgan xorijiy investorlar 
uchun maksimal darajada qulay investitsiya muhitini yaratish, respublika 
mintaqalariga xorijiy sarmoyalar va zamonaviy texnologiyalar jalb etilishi 
rag’batlantirilishini kuchaytirish, xorijiy investorlar hamda xorijiy investitsiyalar 
ishtirokidagi korxonalar uchun kafolatlar va imtiyozlar tizimini yanada 
mustahkamlash maqsadida xorijiy investorning pul shaklidagi ulushi 5 million 
1
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni 
rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida" 2005 yil 11 apreldagi PF-3594-sonli Farmoni 
va unga kiritilgan o’zgartish va qo’shimchalar 

16 
AQSh dollaridan kam bo’lmagan yangidan tashkil etilayotgan xorijiy 
investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar davlat ro’yxatidan o’tgan sanadan 
boshlab 10 yil mobaynida soliq qonunchiligida o’zgarishlar yuz bergan hollarda, 
yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i, qo’shilgan qiymat solig’i (tovarlar, 
ishlar, 
xizmatlarni 
realizatsiya 
qilish 
aylanmasi), 
mol-mulk 
solig’i, 
obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona ijtimoiy 
to’lov, yagona soliq to’lovi, shuningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga hamda 
Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash 
va jihozlash jamg’armasiga majburiy ajratmalar to’lashning mazkur korxonalar 
davlat ro’yxatidan o’tish sanasida amal qilgan me’yorlari va qoidalarini 
qo’llashga haqlidirlar. 
Shuningdek, qiymati 50 million AQSh dollaridan oshadigan va xorijiy 
investorning ulushi kamida 50 foiz bo’lgan investitsiya loyihalari doirasida, 
ishlab chiqarish maydonidan tashqaridagi zarur tashqi muhandislik-
kommunikatsiya tarmoqlarini qurish byudjet mablag’lari hamda boshqa ichki 
moliyalashtirish manbalari hisobidan amalga oshiriladi. 
Davlat mulkini xorijiy investorlarga sotishda tender (tanlov) savdolarini 
o’tkazish 
bo’yicha 
Davlat 
komissiyasiga 
xorijiy 
investorlarning 
buyurtmanomalari bo’yicha xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni 
barpo etish uchun mahalliy davlat hokimiyati organlarining balansida bo’lgan 
past likvidli ob’ektlarni aniq investitsiya majburiyati ostida investor bilan 
to’g’ridan-to’g’ri shartnomalar tuzish yo’li bilan tanlov o’tkazmasdan «nol» 
xarid qiymati bo’yicha sotish huquqi berildi. 
Respublika sanoatini barqaror, jadal va mutanosib ravishda rivojlantirish, 
asosiy sanoat tarmoqlarini diversifikatsiya qilishga va eksport salohiyatini 
o’stirishga yo’naltirilgan tarkibiy o’zgartirishlarni chuqurlashtirish, sanoat 
tarmoqlari, komplekslari va korxonalarini modernizatsiya qilish, ishlab 
chiqarishni texnik va texnologik yangilash asosida ularning samaradorligi 
hamda raqobatdoshligini yanada oshirish maqsadida 2011-2015 yillarda 
respublika sanoatini rivojlantirishning asosiy vazifalari va ustuvor yo’nalishlari 

17 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "2011-2015 yillarda O’zbekiston 
Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida" 2010 
yil 15 dekabrda № PQ-1442-sonli qarori qabul qilindi. Mahsulotning 
raqobatbardoshligi aniq bir bozordagi aniq iste’molchilar aloqalari bilan, ya’ni 
bozor strategik segmentatsiyasidagi belgilarga mos kelishi bilan tuziladi.
Ishlab chiqarish, transport va muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasi 
tarmoqlarining respublika iqtisodiyoti tarmoqlari va xududlarini istiqbolda 
rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan dasturlar bilan uzviy bog’liq holda 
ildam rivojlanishini ta’minlash hamda buning negizida yangi ish joylarini 
yaratish, aholining bandligi va turmush darajasi uzluksiz o’sib borishini 
ta’minlash, 2011-2015 yillarda infratuzilmani, transport va kommunikatsiya 
qurilishini rivojlantirishning asosiy ustuvor yo’nalishlarini belgilash maqsadida, 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "2011-2015 yillarda infratuzilmani, 
transport va kommunikatsiya qurilishini rivojlantirishni jadallashtirish 
to’g’risida" 2010 yil 21 dekabrda №PQ-1446-sonli qarori qabul qilindi. 
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan hujjatlarga qo’shimcha ravishda davlatimiz 
rahbari tomonidan "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish 
uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirishga doir qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida"gi № PF-4354-sonli Farmoni 2011 yilning 24 avgustida 
qabul qilindi. Ushbu Farmonda ta’kidlanishicha, 2011 yilning 1 oktyabridan 
boshlab soliqlar, bojxona bojlari va yig’imlari, shuningdek boshqa majburiy 
to’lovlarni to’lash muddatlarini buzganlik uchun penya miqdori kechiktirilgan 
har bir kun uchun penyani hisoblash tartibi saqlangan holda, amaldagi 
mikdoriga nisbatan uchdan bir qismga kamaytirildi; 
yuridik shaxslar tekshiruvlar natijalari bo’yicha qo’shimcha hisoblangan 
soliq va boshqa majburiy to’lovlarni, shuningdek moliyaviy sanktsiyalarni 
undirish to’g’risida qaror qabul qilingan kundan boshlab olti oy mobaynida teng 
ulushlarda to’lash huquqiga ega. 

18 

Download 0.89 Mb.