|
Turizm bozorining tuzilishi va xususiyatlari
|
| bet | 24/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINA4.5. Turizm bozorining tuzilishi va xususiyatlari.
Turizm bozorlari boʼlinadi:
geografik asosda-mintaqaviy, milliy, xalqaro (jahon) bozorlariga;
sayohat maqsadlari boʼyicha - sogʼlomlashtirish, kasb-hunar, bilim, sport, diniy turizm bozorlariga;
transport vositalaridan foydalanish bo ʼyicha – avtomobil (avtobus), temir yoʼl, havo (aviatsiya), suv transporti bozorlariga;
isteʼmolchilarning yosh toifasi boʼyicha-bolalar, yoshlar, kattalar, etuk (pensiya) turizm bozorlariga;
isteʼmolchilar (sayyohlar) tarkibiga koʼra-individual, guruhli, oilaviy turizm bozorlariga;
moliyalashtirish manbalariga koʼra-ijtimoiy va tijorat turizm bozorlariga.
Har qanday bozor sifatli va miqdoriy xususiyatlarga ega.
1. Bozor tuzilgan boʼlishi kerak. Umuman olganda, bozor muvaffaqiyatli rivojlanmoqda, agar undan tor bozorlar ajralib chiqsa va rivojlansa, yaʼni, rivojlangan bozor tuzilishi mavjud. Masalan, dam olish bozori va kurort bozorini sogʼlomlashtirish turizmi bozoridan ajratish mumkin va kurort bozori, oʼz navbatida, kurort turlari boʼyicha tor bozorlarga boʼlinadi: balneologik, loy, iqlim, murakkab. Kruiz bozori suv transporti bozoridan ajralib turadi, u ham tor bozorlarga boʼlinadi: dengiz, Daryo, koʼl, aralash sayohatlar va boshqalar.
2. Bozor bepul boʼlishi kerak, bu quyidagilar bilan tavsiflanadi: cheksiz miqdordagi ishtirokchilar (sotuvchilar va xaridorlar); cheksiz miqdordagi tovarlar va xizmatlarni sotish va sotib olish (sotuvchi va xaridor oʼrtasida kelishilgan narxlarda, sotilgan mahsulotlar toʼgʼrisida toʼliq va ishonchli maʼlumotlar mavjud boʼlganda).
3. Bozor raqobatbardosh boʼlishi, barcha ishlab chiqaruvchilarni bir-biri bilan raqobatlashishga, ishlab chiqarishni takomillashtirishga undaydigan kuchli bozor kuchiga ega boʼlishi kerak.
4. Bozor madaniyatli boʼlishi kerak, yuqori iqtisodiy madaniyatga ega boʼlishi kerak, shu jumladan savdo qoidalariga rioya qilish, sheriklarning manfaatlarini hurmat qilish, axloqiy tamoyillarga rioya qilish, majburiyatlarni bajarish.
Faqatgina sanab oʼtilgan barcha xususiyatlar mavjud boʼlganda, turizm bozori muvaffaqiyatli rivojlanishi mumkin.
Turizm bozori murakkab tizim boʼlib, har bir oʼziga xos turistik mahsulot yoki xizmat alohida tarkibiy qismlardan, masalan, tashuvchi xizmatlari, turar joy, oziq-ovqat va hokazolardan tashkil topgan boʼlib, ular butun turistik mahsulot kabi bir-birini almashtirib turishi mumkin.
Misol uchun, turistik mahsulot turli toifadagi mehmonxonalarni oʼz ichiga olishi yoki turistga oʼxshash turistik mahsulotni taklif qilishi mumkin, ammo belgilangan joyga (samolyot, poezd yoki avtobusda) turli xil yetkazib berish variantlari. Oʼzaro almashinishning bu xususiyati almashtirish deyiladi. Turistik bozorning asosiy xizmatlari: transport, turar joy, oziq-ovqat, koʼngilochar xizmatlar uchun eng xosdir. Shunday qilib, turistik bozor toʼliq oʼrnini bosuvchi xususiyatga ega deb aytishimiz mumkin.
Iqtisodiy nuqtai nazardan, almashtirish turistik tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilar oʼrtasida yuzaga keladigan daromadlarni qayta taqsimlashga taʼsir qiladi. Masalan, turizmning yangi turlarining rivojlanishi karvon yurishiga olib kelgan oqibatlarga misol boʼla oladi. Bir tomondan, turistlarning harakatlanish uchun shaxsiy transportidan foydalanishi transport kompaniyalari va anʼanaviy joylashtirish vositalarining daromadlarini kamaytirsa, ikkinchi tomondan, noanʼanaviy joylashtirish vositalarining daromadlarini oshirdi. Bundan tashqari, avtoturizmning oʼziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda lagerlar, motellar va boshqa joylashtirish obʼektlari faol ravishda qurildi. Shu bilan birga, anʼanaviy turar joy obʼektlari bozor ulushini qayta taqsimlash hisobiga ularning daromadlari kamaydi.
Turizm bozorining yana bir muhim xususiyati uning toʼldiruvchilik (inglizcha complementary soʼzidan olingan toʼldiruvchi – qoʼshimcha degan maʼnolarni bildiradi) hisoblanadi.
Toʼldiruvchilik turistik tovarlar va xizmatlarning bir-birini toʼldirishini anglatadi. Turizm bozorining bu xususiyati shundan iboratki, baʼzi xizmatlarni sotib olish koʼpincha boshqa tovar va xizmatlarning butun majmuasini sotib olish zaruriyatiga olib keladi. Masalan, avtobus tashish kabi turistik xizmat benzin, moy va boshqalar kabi qoʼshimcha mahsulotlardan foydalanishni talab qiladi. Bu turistik tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarining sezilarli darajada kengayishiga, shuningdek, turli xil turistik mahsulotlar (xizmatlar) ishlab chiqaruvchilari va tegishli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilari oʼrtasida daromadlarning qayta taqsimlanishiga olib keladi.
Turistik bozorning holatiga qarab, uning turli shakllari mavjud. Baʼzi hollarda turistik bozor allaqachon shakllangan boʼlishi mumkin; ishlab chiqaruvchilar va isteʼmolchilar doirasi aniqlanadi. Bunday bozor tayyor yoki qoʼlga olingan deb ataladi. Misol uchun, mamlakat aholisi cheklangan daromadga ega va shuning uchun boʼsh vaqtini yoki taʼtilini oʼz mamlakatida oʼtkazishga majbur boʼladi, chunki ular oʼzlari uchun qulayroqdir. Bir qator mamlakatlarda xorijga bepul sayohat qilish qiyin, shuning uchun aholi uchun ichki turizm bilan qanday shugʼullanishdan boshqa muqobil yoʼq. Аmmo bunday hollarda ham odamlar taʼtilni qaerda yoki qanday oʼtkazishni tanlash imkoniyatiga ega va shuning uchun sayyohlik agentliklari xaridorlarni jalb qilish va raqobatni engish uchun harakat qilishlari kerak.
Bir qator hollarda bozorni yaratish kerak; turizm mahsulotlariga talabni yaratish zarur. Potentsial xaridorlar yangi yoʼnalishlar (moʼljallangan joylar), ularning diqqatga sazovor joylari va xizmatlari mavjudligidan xabardor boʼlishlari kerak. Ular maʼlum bir joyga tashrif buyurish yoki biron bir tur, kruiz va hokazolarda qatnashish natijasida foyda, oʼyin-kulgi, zavq olishlariga ishonch hosil qilishlari kerak.
Turizm bozori mexanizmlari turizm iqtisodiyotining asosiy muammolarini toʼliq hal qila olmaydi. Zamonaviy davlat turizmning istalmagan rivojlanishi va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga mumkin boʼlgan salbiy taʼsirning oldini olish uchun turizmni boshqarish va turizm bozor iqtisodiyoti muammolarini hal qilish jarayonida ishtirok etadi. Davlatning turizm iqtisodiyotiga jalb etilishi turizm siyosatini shakllantirish orqali amalga oshiriladi, uning maqsadi turizm bozori mexanizmlarining zaif tomonlari va istalmagan taʼsirini tuzatishdir. Shunday qilib, turizm siyosati turizm bozori iqtisodiyoti muammolarini hal qilishga imkon beradi:
cheklangan va kam turistik resurslarni samarali taqsimlash muammolari;
turizm bozorida barqaror iqtisodiyotni saqlash muammolari;
turizm bozori iqtisodiyotining rivojlanishi yoki oʼsishi muammolari;
turizm mahsuloti yoki turizm daromadini adolatli taqsimlash muammolari.
|
| |
