490
36-BOB. INTERNET VA DAVLAT BOSHQARUVI. ELEKTRON
HUKMAT
Ko’rinib
turibdiki, ijtimoiy soha va iqtisodiyotning turli bo’g’inlarini
boshqarish, rivojlantirish va samaradorligini orttirish maqsadida, sohaga axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini tadbiq etish – bugungi zamon talabi bo’lgan
dolzarb masaladir. Bunday sharoitda, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
kuchli potensialidan nafaqat ijtimoiy yoki iqtisodiy sohalar, balki,
siyosiy sohada
ham foydalanish, uni davlat boshqaruvi, davlat va jamiyat munosabatlari hamda,
fuqarolarga davlat xizmatlari ko’rsatish kabi muhim
ijtimoiy-siyosiy jarayonlar
uchun qo’llash ayni muddao hisoblanadi. Davlat hokimiyati ichki tarmoqlari
boshqaruvi (markaziy hukumat va mahalliy hokimiyatlar, davlat tashkilot va
muassasalari o’rtasidagi o’zaro uzviylik)
va davlat tashkiloti, muassasalarining
fuqarolar hamda biznesga ko’rsatadigan xizmatlarining samaradorligini oshirishda
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining qulayliklari va imkoniyatlaridan
foydalanish – zamonaviy ilg’or yo’nalishlardan biri bo’lib, xalqaro leksikonda u
«Elektron hukumat» (e-government) deb yuritiladi.
Elektron hukumat tushunchasi dastavval XX asrning 90-yillari
boshida
AQSH da paydo bo’lgan. Mazkur tushuncha, 1991 yilda, AQSH ning o’sha
vaqtdagi prezidenti Bill Klinton davrida, internet va umuman axborot
kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlantirishga
davlat darajasida, alohida
e’tibor qaratgan paytda yuzaga kelgani ma’lum. Klinton ma’muriyati davrida
davlat idoralari hujjatlari orqali OAVga tarqalgan «Elektron hukumat»
tushunchasi, 1999 yildan boshlab, okean orti va Yevropaning yetakchi nashrlarida
davriy ravishda va tez-tez uchray boshladi. Aynan shu davrda, «Elektron hukumat»
va unga bog’liq tamoyillar tahlil va tadqiq qilingan ilmiy ishlar ham paydo bo’ldi.
Misol uchun: Bellami Teylorning «Axborot asrida hukumat boshqaruvi» asarida
davlat boshqaruviga elektron axborot
kommunikatsiya vositalari, xususan
internetni tadbiq etishning nazariy masalalari ko’rib chiqilgan bo’lsa; 2002 yilda
491
chop etilgan «Elektron hukumat strategiyasini baholash mezonlari: strategik tahlil
xulosasi» nomli risolada, elektron hukumatning joriy qilishning istiqbollari, uning
texnik va ijtimoiy talablari asosida tahlil qilingan edi.
Keyingi davrda, axborot
kommunikatsiya texnologiyalari borasida rivojlangan, yetakchi davlatlar
hukumatlarining maxsus qarorlari orqali amaliy ishga o’tildi.
Davlat boshqaruvi
sohasiga axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishni ko’plab nufuzli
xalqaro tashkilotlar ham qo’llab quvvatlay boshlashdi. Ularning har birida, mazkur
tushunchaning o’ziga xos talqinini ko’rish mumkin, masalan:
