75
Ekologik
muammolarning
keskinlashuvi
yerdagi
hayotga
havf
tug‘dirmoqda. Ana shunday muammolardan biri atrof-muhitni ko‘plab chiqindilar
bilan ifloslanish hisoblanadi.
Plakat kompozitsiyasini rang jihatidan yechimini aniqlash
. Plakatda goyaviy,
ijodiy va plastik kompozisiyalar yechimi, obrazlari ifodaliligi, jussalar ritm
holatlari va fazo yechimi jihatidan yangi etap hisoblanadi.
Plakat kompozisiyada,
rangtasvir va chizmatasvir, loyihalash (dizayn
sohalari) fanlarining asosiy poydevori bo`lganligi bois, uni mukammalligi, shakl
ifodaliligi, portret obraz yechimlari va kompozisiya mashqlari talabalarga
g`oyaviy-ijodiy va simvolik plastik vazifalarni bajarishlariga asos yaratadi, shu
sababdan kompozisiya vazifalarida obraz yechimlarini ifodali va eskizlarni yanada
tugallangan ho`lda bajarish imkoniyatini tug`diradi.
Shuningdek, plakat ta'limi
yo`nalishida kompozisiya vosita va uslullarini qo`llash tabiat motivlarini
uslublashtirish, tarixiy, an'anaviy buyumlar shakllarini uslublashtirish mavzulari
ustida ishlash, ular asosida yangi zamonaviy plakat yaratish uchun xizmat qiladi.
Bu jarayonda tugallangan eskiz bajarish ustidagi ishlar badiiy obraz
yaratishdan boshlab barcha to`plangan ashyolar asosida vog`elikni badiiy tafakkur
etish, ijodiy o`rganish, hayotiy tassurotlarni barcha tafsilotlari bilan izchil tafakkur
va idrok etgan holda asar qaxramonlarining ifodali va ishonarli obraz qiyofalarini
yaratish tajribasini chuqur egallashdan iborat.
Plakat kompozitsiyasini ishlashda bo‘yog‘lardan unumli foydalanish katta
ahamiyat kasb etuvchi omildir. Rang yordamida plakatni ko`zga tashlanuvchanligi
hamda yahlitligi ta’minlanadi. Mazmun, mohiyati yoritiladi.
Shunga yarasha
ranglar bachkanalikdan holi, serma`no bo`lishi lozim. U asosida plakatdagi eng
zarur tasvirlar bo`rttirilib aks ettiriladi. Shunga yarasha tomoshabin e`tiborini
tortadi, o`ziga jalb qiladi.
Plakat – tomoshabinga tezda ta`sir etuvchi bir necha ranglar ishtirokidagi
grafik tasviridir. Plakat san`ati tasviriy san`atning boshqa turlaridan mavzuning
o`tkirligi, dolzarbligi va ranglar yorqinligi bilan ajralib turadi.
76
38-rasm.
Plakat
ishlash jarayonida eng, avvalo, kompozitsiya qonun-qoidalariga va
ishlanayotgan plakat asarimiz mazmun-mohiyatiga va, albatta, rang jihatdan
yechimini topishga alohida e’tibor qaratishimiz lozim desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Har bir plakat ishimiz tomoshabinni o‘ziga jalb qilishi bilan ajralib turishi kerak.
Bunga misol tariqasida Xotira va qadirlash kuniga bag’ishlab ishlangan
plakatimizni ko‘rib chiqamiz. Rassom tomonidan ishlangan har bir detalga alohida
e’tibor qaratish maqsadga muvofiq xisoblanadi. Plakat
ishlash jarayonida unga
qo‘yilgan birinchi talab qisqa va maqsadli bo‘lishi kerak, shunday detal rassom
tomonidan tanlanishi kerakki mavzuni moxiyatini ochib berishga xizmat qilsin.
Rangtasvir bilan plakat yo‘nalishining farqi ham shunda. Rangtasvirda obyektdagi
detallar birbiriga bog’lanish sharti bo‘lsa, plakatda aksincha, ya’ni mavzuning
g’oya markazidan saralangan,ta’sirli,oddiy tomoshabinga tushunarli detallar tanlab
olinadi. Quyidagi fikrlarni yuqoridagi plakatda ko‘rishimiz mumkin. Bizga
77
ma’lumki, urush mavzusi judda katta ko‘lamdagi mavzu hisoblanadi. Agar
rangtasvirda bu mavzuni oladigan bo‘lsak, rassomdan judda ko‘p
mehnat va vaqt
talab qilinadi. Sababi, u yerdagi ranglar judda ko‘p va murakkab, plakatda esa
aksincha. Plakat ishimizdagi qora ranglar ham mavzu ruxiyatidan kelib chiqib, asar
kayfyatini ochib beradi. Ona va bolalar timsoli urushning achchiq oqibatlarini
yaqqol ochib bermoqda, ularning ko‘zlaridagi nigoh garchi rangli bo‘lmasa ham,
oddiy qora rangda yaqqol yoritib berilgan.
Shu bilan birgalikda, plakatimizdagi
qora ranglar, urushning yomon oqibatlarini va ‘‘urush’’ degan nomning naqadar
qora ekanlini ko‘rsatib turibdi.
Orqa fonda tasvirlangan 9-may yozuvi ham oddiy raqamda yozilishi
mumkin edi, ammo tomoshabinga yanada ta’sirli va fojeali ko‘rsatish maqsadida
urushga ketgan mushtipar onalar farzandlari tomonidan
tishlab ketilgan nonlar
uyg’unligida ko‘rsatib berilgan. Bu oddiy to‘qqiz raqami emas, bu o‘zbek
onalarining yillar davomida o‘z farzandlarini intizor bo‘lib kutgan, qaytib
kelmasligini bilsa ham umid uzmasdan kutganlarining timsoli xisoblanadi.
Uning atrofidagi detallar frontning naqadar jirkanchligini ko‘rsatib turibdi.
Farzandlari tomonidan kelgan xatlar ham mavzuning dolzarbligini ochib berishga
yanada kata xissa qo‘shadi. U yerdagi yana bir narsaga axamiyat qaratish kerakki,
vatanimiz bayrog’i yorqin ranglarda tasvirlangan. Bundan shuni anglash
mumkinki, bizning jasur va mard o‘g’lonlarimiz jonlari evaziga shunday yorug’va
faravon kunlarga yetib kelganligimizdan dalolat bermoqda.
