64
orqali gavda, inson tanasi vaziyatlari, harakatli holatlari yaqqol bo‘rtib ko‘rinadi.
Qo‘l yaxshi aks ettirilsa tasvir e’tiborli va to‘kis ko‘rinish kasb etadi.
Kiyimli portretda qo‘l tasviri xatto insonning «ikkinchi yuzi» deb ham
atalishi bejiz emas. U orqali inson kayfiyati, uning ichki ruhiy kechinmalari ham
bo‘rttirib ko‘rsatilishi mumkin. Shuning uchun qo‘lga ikkinchi portret sifatida
qarab, huddi inson yuzini qanday e’tibor bilan ishlansa
uni ham shunday diqqat
bilan tasvirlamoq kerak. Rangtasvir ishlashning nozik tomonlari ko‘p. Ulardan biri
turli sirtlarni ifodali tasvirlash masalasidir. Chunki natyurmortda ham, odam
tasvirini bajarganda ham chizilayotgan narsalarning moddiy ekanligini ko‘rsatish
muhim hisoblanadi. Buyumlarning tasvirdagi moddiyligi, qanday ashyodan
yasalgani yoki tarkib topgani avvalambor uning soya-yorug’ligini aks ettirish
vositasida ko‘rsatiladi. Turli materiallardan yasalgan buyumlar sirtining o‘ziga xos
xususiyatlari bilan bir-biridan farqlanib turadilar. Masalan, tsilindrik shakldagi
buyum o‘zining soya-yorug’hamda yarimsoya va aks shu’lalarining bir-biriga
silliq
ko‘rinishda o‘tishi bilan ajralib turishi bilan xususiyatlidir.
Ular naturaga, asliga har tomonlama o‘xshatib, mutanosib qilib olingan
bo‘lsa shunday sifatga ega bo‘ladi. Inson tanasi, boshi, qo‘l, oyogi va boshqa
a’zolarini tasvirlash paytida ayniqsa kiyim-kechagi,
bosh kiyimi va boshqalarni
sirti ko‘rinishi o‘xshab chiqishi uchun ular ham rang, tusi xususiyatlari bilan to‘liq
aks ettirilishi kerak. Inson tanasini tasvirlash juda murakkab ob’ektdir. Shu sababli
u boshqa narsalarga qaraganda alohida mas’uliyat bilan, har-xil texnik
imkoniyatlarni qo‘llab ishlanadi.
Har bir ishni kompozitsiya-dan boshlash va uning yechimini topish uchun
bir necha qoralama va tezkor rangli etyudini bajarish maqsadga muvofiqdir. Bu
tayyorgarchilik yaratilajak odam gavdasi kompozisiyasini tanlab olishga, nisbatlar
va rang echimlarining to‘g’ri topilishiga yordam beradi. Detallarni ishlab
chiqqandan so‘ng ular umumlashtiriladi, xarakterli joylari belgilanadi va ortiqcha
narsalardan voz kechiladi. Bu bosqichda umumiylik, yaxlitlik va uyg’unlik ustida
ish olib boriladi. Odam gavdasini ishlashda detallarning qanday ashyodan
ekanligini ifoda etish muhim ahamiyatga ega.
Ishni tugatgach, umumiy rang
65
yechimi saqlanadimi, xarakter topiladimi, gavdaning shakli o‘z aksini topgan-
topmaganligi diqqat bilan kuzatiladi.
Rangtasvirda odam qomatini va uning bo`laklarini atrof-muhit bilan
munosabati aniqlanadi. Naturaning inter`erdagi predmetlari odam qomati bo`lgan
rangdagi munosabatlari topiladi.
Naturaning kiyimi, sochi, tananing rangi qanday
ahamiyatga ega bo‘lsa, uning atrofini o‘rab turgan, yonida orqasidagi predmetlar,
devor, eshik, deraza va hokazolarning rangi ham shunday ahamiyatga egadir.
Shuning uchun qisqa muddatla yoki ko`p muddatli etyud bo`lishiga qaramasdan
undagi ranglar munosabatini yuzada (qog‘oz, matoda) birdaniga olish kerak.
Figura doimo kompozitsion markazda bo`lishi kerak. Asosiy kontrast yorug’lik va
rang odam qomatiga qaratilishi lozim, atrofdagi va orqadagi predmetlar kamroq
yoritilsa maqsadga muvofiqdir. Atrofdagi detallarni maydalashtirib
ishlash kerak
emas. Ular odam qomatini ko‘rishga xalaqit beradi va ishni maydalashtiradi,
yaxlitlikni yo‘qotadi.
