53
olib keeling. Biz doim rang munosabatlari jihatidan taqqoslaymiz. Bu ranglarni
to‘liq his etib rang qo‘yishga yordam beradi.
To‘rtinchi
bosqich
- biz portret shakllarining tafsilotlarini, plastikasini va
xususiyatlarini o‘rganamiz. Biz portret bilan ishlashda davom etamiz. Ko‘zlarni,
burunni, lablarni aniqlang. Eng muhimi, asosiy xatolarga yo‘l qo‘ymaslik - yaxlit
idrokni chalg’itadigan tafsilotlarga berilmaslik muhim ahamiyatga ega. Bu bosqich
yakunlovchi bosqich bo‘lib ranglarni umumlashtirishka, yaxlitlikni yo‘qotmaslikka
e’tibor qaratish talab etiladi. Garchi ba’zida portretini
chizishda bu oxirgi qadam
uzoq vaqt talab qilishi mumkin.
Tasviriy san’atning portret janrida portretni moybo‘yoqda ishlash
bosqichlari bo‘yicha metodik ketma-ketligini ko‘rsatib o‘tamiz:
Portret chizishda birinchi bosqichda bajarilishi kerak bo‘lgan topshiriqlar.
1) Format tanlash.
2) Kompozitsion joylashtirish.
3) Chiziqli konsruktiv qurish.
4) Ishni rangga tayyorlash.
Dastlab qiyofachiga mos bo‘lgan format tanlanadi. Portret qanday holatda
ishlashiga qarab (elkagacha, belgacha, qo‘llari bilan yoki boshdan oyoq, o‘tirgani,
turgani va shunga o‘xshash holatlarini hisobga olgan holda) format tanlanadi. Agar
portret boshdan oyoq ishlanishi kerak bo‘lsa, formatning vertikaliga uzunroq
bo‘lgani tanlanadi. Portretni formatga joylashtirishda, agar qiyofachi to‘g‘ri qarab
turgan bo‘lsa, o‘ng va chap tomondan bir xil
,
yuqoridan pastgi tomonga qaraganda
ko‘proq joy qoldiriladi. Qiyofachi qaysi tomonga qarab turgan bo‘lsa, shu tomonda
ko‘proq joy qoladi.
Konstruktiv qurish. Inson qiyofasi plastik anatomiya qoidalarini o‘rganish
asosida quriladi. Inson ichki tuzilishini bilish va
portretni qurish davomida
garchand u ko‘rinmasada, buni his qila olish orqali tasvirlash. Dastlab inson
qiyofasining holati engil konstruktiv chiziqlar bilan belgilab olish. Gavda
qismlarining o‘zaro mutanosibligini to‘g‘ri topish.
Tayanch nuqtasini, og‘irlik
markazini topish. Bosh, gavda qismlarining holatini to‘g‘irlash. Yuz a’zolarini
54
(ko‘z, burun, lab, quloq,) o‘ziga xos harakterli jihatlarini topib chizish. Ortiqcha
chiziqlarni o‘chirish.
Portret chizishda ikkinchi bosqichda bajarilishi kerak bo‘lgan topshiriqlar
1)
qiyofachining rangini o‘rganib chiqish.
2) palitraga ranglarni qo‘yib chiqish.
3)
rangda chiziqlar ustidan chizib chiqish (moybo‘yoqda ishlaganda)
4) qiyofachining soya tomonlarini belgilab olish.
5) katta-katta asosiy rang tuslarini belgilab olish.
6) umumiy rangini topish .
7) qiyofachining rangi o‘rganib chiqiladi.
Portret chizishda uchinchi bosqichda bajarilishi kerak bo‘lgan topshiriqlar
1) Moybo‘yoq texnikasiga amal qilgan holda yanada aniqlashtirish.
2) Yorug‘, soyani to‘g‘ri aniqlash.
3) Qifachining o‘ziga qarab uning surati solishtiriladi.
4) Yuz a’zolari (ko‘z, quloq, burin, lab) sinchikovlik, e’tibor bilan ishlash.
5) Yorug‘ tomonlariga ishlov berish.
6) Rang berish barobarida, qiyofachining holati, harakterli jihatlarini esdan
chiqarmay to‘g‘irlab borish.
7) Qiyofachining umumiy xolatini yo‘qotmasdan
rang berishda davom
etish.
Portret chizishda to‘rtinchi bosqichda bajarilishi kerak bo‘lgan
topshiriqlar.
Ishning yakunlovchi qismi: Ishning yakunlovchi bosqichida, nihoyatda
extiyotkorlik bilan ishlash zarur. Umumlashtirish: umumiy ko‘rinishdagi
ranglar
uyg‘unligini saqlagan holda
,
ishdagi bo‘yoqlar bo‘rtib chiqib qolgan ranglarni
xiralashtirish, kerakli joylarda yorqin ranglar surtmalarini qo‘yish.
Portret
mazmuniga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi; kalla portreti, ko‘krak qiyofali
portret (byust), yarim gavda portret, butun gavda qiyofasi portreti, portret kartina,
guruhli portret, miniatyura portreti va hakozo. Portret kompozitsiyaning tuzilishida
