20-rasm. Natyumort ishlash. 2-bosqich.
Uchinchi bosqich –
natyurmort kompozitsiyasidagi, qo‘yilmadagi
buyumlarning o‘zaro va umumiy yorug’-soya nisbatlarini topish muhim ahamiyat
kasb etadi. Har ishlash jarayoni bosqichlar asosida olib borilishi kerak buyumlarni
rang jihatidan yorug’-soya nisbatlari topiladi.
38
21-rasm. Natyumort ishlash. 3-bosqich.
To`rtinchi bosqich –
mayda bo‘laklarga ishlov berish. Ushbu bosqichda
natyurmort qo‘yilmasini material fakturasiga e’tibor berish, har bir detallarning,
buyumlarning rang uyg’unliklariga alohida-alohida ishlov beriladi. Buyumlarning
yorug‘-soyalari ishlanadi va yorug‘ligi, haqiqiy va tushuvchi soyalari, refleksi
topiladi.
39
22-rasm. Natyumort ishlash 4-bosqich.
Beshinchi bosqich
–
yaxlitlash,
umumlashtirish,
yakunlash.
Natyurmort kompozitsiyasini umumiy rang nisbatlarini uyg’unligini va
qo‘yilmadagi yaxlitligini ko‘rib chiqamiz va ishni yakunlaymiz.
40
23-rasm. Natyumort ishlash 5-bosqich.
Natyurmort kompozitsiyasini rang jihatidan yechimini topish.
Natyurmort
ishlanayotganda buyumlarni bo`yoqlariga qarab, uni ochlikyoki to`qlik miqdorini
rangidan yaqqol ajrata bilishni hisobga olish zarur. Masalan: oq narsalar qora
fonda juda yaxshi ko`zga tashlanadi va aksincha, (misol tariqasida anorlar
natyurmortini olishimiz mumkin)
41
Qoramtir narsalar oq devor fonida
yaqqolroq ko`rinadi. Tus tonalligi qarama-
qarshiligidan tashqari ranglarni bir-biriga
nisbatdan
zidligini
ham
farqi
bor.
Issiqbo`yoqlarda ranglar birbiriga zid
bo`lib ko`rinishi tabiy hol, masalan, to`q
qizil fonida jigarrang buyum. Xuddi sovuq
bo`yoqlarda: to`q ko`k rang fonida yorqin
moviy buyum. Issiq-sovuqlik qoidasi
bo`yicha
ishlanga
natyurmortlarning
ranglari ham keskin farqlanadi hamda
qo`shimcha ranglar fonida yorqin ranglar
qarama-qarshiligi ham keskin farqlanadi:
yashil fonda qizil rang; binafsha fonda
sariq rang; jigarrang fonda ko`k rang
bunga misol bo`laoladi. Agar natyurmort
ranglar
qarama-qarshiligida
ishlangan
bo`lsa, unda 1-2 bo`yoqli taʼkidlar
kiritiladi, yaʼni kichikroq buyumlar yorqin
yoki
bezaklar
bilan
ishlanadi.
Bu
buyumlarni
taqqoslash
uchun
zarur,
shunda boshqa ranglar bir muncha
murakkab hal qilinadi. Ranglari bir-biriga
o`xshash
natyurmortda
yorugʼlik va
qorongʼulik qonuniga rioya kilish maqsadga muvofiqdir.
13
Natyurmort yorqin
bo`yoqlarda chiqishi uchun boshqa hamma ranglarni oqartirib yubormaslik va
haddan tashqari qoraytirib yubormaslik kerak. Bu vazifa yondan tushadigan
yorugʼlik bilan uddalanadi, u yorugʼlik tushayotgan tomondan soyalarga munosib
13
Международный научный журнал №5 (100), часть 2. «Научный импульс», 2022. 184
cтр.
24-rasm. Natyumort
42
rang tussini berib ko`rsatishga imkon yaratadi, bu o`z navbatida talabaning hajmiy
fikrlashiga yordam qiladi. Yondan tushadigan yorugʼlik yoqimli yoki xira rangga
ega bo`lgan, hamma narsalarni yoritadi: agar yondan tushadigan yorugʼlik tussiz
bo`lsa, hamma narsalar nurda sovuqroq ko`rinadi va ranglar qarama-qarshiligi
qonuniga ko`ra, butun soya issiqroq bo`lib qoladi (issiq yoritilganda esa aksincha
sovuq bo`lib ko`rinadi). Aks etish (refleks) narsalar o`rtasida ranglar aloqasini
o`rnatadi. Misol tariqasida mevali natyurmortimizni olishimiz mumkin.
24-rasm. Natyumort ishlash.
Tushayotgan soyalar ham narsalarning yorqin bo`yoqlariga o`ralishda
qatnashadi. Bu omillarning hammasi natyurmortning aloxida bo`laklarining o`z
ranglarini birlashtiruvchi muhitni vujudga keltiradi va umumiy uygʼunlikda, joziba
yaratadi desak mubolag’a bo‘lmaydi.
Rangtasvir san’ati nazariyasi va metodlarini o‘rganishdan maqsad vazifalarni
mukammal bajarib borishdir. Talabalar auditoriya mashg‘ulotlaridan tashqari uyda
ham bir qancha vazifalarni mustaqil bajarishlari lozim. Rangtasvirda bo‘yoqlar
bilan tasvirlashda narsalam ing aniq rangi bilan emas, balki atrofdagi boshqa turli
ranglar bilan bog‘lanishda ifodalash maqsadga muvofiqdir.
Ko‘zimiz ko‘ra oladigan tabiatdagi ham m a ranglarni shartli ravishda ikkiga:
axromatik va xromatik ranglarga bo‘linishi mumkin. Oqdan to‘q qoragacha
bo‘lgan ranglar axromatik ranglarga (oq, kulrang, qoram tir, qora, to ‘q qora),
qolganlari esa xromatik (qizil, sariq, ko‘k va h.k.) ranglarga kiradi. Xrom atik
ranglar, o‘z navbatida, shartli ravishda yana ikkiga, issiq va sovuq ranglarga
43
bolinadi. Issiq ranglarga olov, quyosh, qizigan narsalarning rangini eslatuvchi
qizil, sariq, zarg‘aldoq ranglar kiradi. Ranglar uyg’unligi xis qilgandagina
ko‘zlangan maqsadga erishishimiz osonlashadi.
25-rasm. Natyumort kompozitsiyasi.
Ranglar hayotdagi har bir holatni ko‘rish xarakterini ochib beribgina qolmay,
uning sir-u asrorlarini ifodalab beruvchi ishonchli vositadir. Shuning uchun ham
rangtasvir tasviriy san 'atning o‘ziga xos alohida bir turi hisoblanadi. Tabiat va
hayotdagi nafislik, go‘zallik sirlarini rangtasvir san’ati darajasida boshqa biror-bir
soha ochib bera olish imkoniyatiga ega emas. Bu borada o‘quvchi- yoshlarga ana
shu san’at sirlarini ulashish vazifasi tabiiyki, tasviriy san’at o‘qituvchilari:
— rangtasvir san’ati haqida nazariy bilimlarga ega bo ‘lish;
44
zimmasiga yuklanadi. Shu boisdan, oq’uvchi-yoshlardan quyidagilarni bilish
talab qilinadi:
—
rangshunoslik va rangtasvir texnologiyasi hamda uning asoslari xususida
tushuncha va bilimlarini egallash;
— rangtasvirda ishlatiladigan materiallar va asbob-uskunalar, qurollarni
tayyorlash yo‘l-yo‘riqlari o‘rganish;
— suvbo‘yoqda rasm ishlash qoidalari va bosqichlari, shakl berish,
xarakterni topish yo‘llari puxta o‘rganish;
— rangtasvirda tasvirni chiziqli va havoyi perspektivasi bilish;
— guash, moybo‘yoq, suvbo‘yoqlarda rasm ishlash qoidalari, bosqichlari,
shakl berish va xarakterini topish usullari o‘rganish;
— xomaki rasmlar ishlash, eskizlar asosida kompozitsiyalar tuzish kabilarni
o‘z ichiga oladi va kelgusi jarayonlarda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi.
25-rasm. Mevalar natyumorti.
| 